22 november 2021
Afsluitend Onwetenschappelijk Naschrift (met 2 podcasts)
Ergens in 1849 noteerde Søren Kierkegaard (1813-1855) in zijn dagboek: 'Dit boek heeft een buitengewone toekomst'. Een zelfverzekerde voorspelling van bijval door de auteur over zijn 'Afsluttende uvidenskabelig Efterskrift' uit 1846.
'Het is volkomen waar wanneer de filosoof zegt
dat het leven achterwaarts moet worden begrepen.
Daarbij vergeet men echter die andere stelling:
het moet voorwaarts worden geleefd.'
Søren Kierkegaard
dat het leven achterwaarts moet worden begrepen.
Daarbij vergeet men echter die andere stelling:
het moet voorwaarts worden geleefd.'
Søren Kierkegaard
Intrigerend. Enkele lijnen eerder had hij al gesteld dat 'het christendom verraders nodig had om terug te keren tot de ware christenheid'. Immers, Johannes Climacus is 'dialectisch gesproken een zodanig radicale verdediging van de christenheid, dat velen het zouden kunnen beschouwen als een aanval. Dit boek geeft het gevoel dat het christendom de christenheid verraden heeft.' Verraders?
_Afsluttende uvidenskabelig Efterskrift
Een weinig prikkelende titel voor een werk dat moest zorgen voor een beter begrip van het lastige theologische én existentiële oeuvre van de Deense denker. Was die zakelijke en sobere titel ook zo bedoeld? Waarschijnlijk wel ... In deze nieuwe en volledige vertaling door Jan Marquart Scholtz (†) en in een eindredactie van Karl Verstrynge en Paul Cruysberghs, allen bijzonder vertrouwd met de figuur van Søren Kierkegaard, heet het werk dan ook Afsluitend Onwetenschappelijk Naschrift. Vertaalgetrouw en terecht, ook al is het een van de sleutelwerken van Kierkegaard. Én mocht men van hem – toen al – toch een meer eclatante titel verwachten. Genre Angst. Of Vrees en Beven. Ook volgens Kierkegaard zelf was het Efterskrift immers een keerpunt in zijn denken en schrijverschap: het sluitstuk van zijn zoektocht naar de Waarheid van het christendom, een afrekening met systeemdenkers à la Hegel, de waardering van het autonoom denkende subject en de noodzaak van existentiële betrokkenheid en persoonlijke verantwoordelijkheid …
Afsluitend, – ja, toch! – want Kierkegaard vatte het op als een decisieve nabeschouwing bij de verwarde reacties op zijn Filosofische Kruimels, het eerdere werk dat men volgens Climacus/Kierkegaard onvoldoende begrepen en gewaardeerd had. Dat overkwam de auteur wel eens vaker en was het gevolg van het gezochte tumult door de pseudonieme pose en het ironische schrijven van Kierkegaard. De bedoeling daarvan was immers de lezer op het verkeerde been te zetten en aan te porren tot eigen keuzes. Climacus? Of tóch Kierkegaard? Een techniek ook om verschillende manieren van denken en leven te overwegen. Socrates achterna. Maar nóg ironischer wat dat betreft: dat dubbelzinnig auteurschap maakt het tot op vandaag hopeloos moeilijk om te achterhalen wat de eigen visie van Kierkegaard dan wél was. Een reden temeer om zijn oeuvre nog nauwkeuriger te gaan lezen …
Maar vooral: Afsluitend Onwetenschappelijk Naschrift wás bedoeld als finale afsluiter van een zoektocht sinds zijn jeugd naar dé Waarheid en – zoals Kierkegaard zich in 1835 nog voornam in het fameuze Gilleleje-fragment – 'een idee waar ik voor wil leven en sterven'. Kierkegaard wou immers vroeg of laat dominee worden. Ergens op het platteland …
Maar vooral: Afsluitend Onwetenschappelijk Naschrift wás bedoeld als finale afsluiter van een zoektocht sinds zijn jeugd naar dé Waarheid en – zoals Kierkegaard zich in 1835 nog voornam in het fameuze Gilleleje-fragment – 'een idee waar ik voor wil leven en sterven'. Kierkegaard wou immers vroeg of laat dominee worden. Ergens op het platteland …
_Waarheid is subjectief
Onwetenschappelijk, want het religieuze gevoel en waarachtige geloven kunnen volgens Climacus/Kierkegaard geen rationele constructies verdragen en zijn in wezen een existentiële beleving … Ach, die systeemdenkers toch! Met Hegel en diens vertrouwen in de dialectische weg naar de Absolute Geest op kop… Kierkegaard verwerpt zondermeer welk beredeneerd of rationeel christendom dan ook. Hem betreft het immers de concrete voelende en handelende mens op zoek naar die steeds wijkende Waarheid. In plaats van volgzame schapen die zich laten leiden door universele voorschriften uitgevaardigd door religieuze instituten en andere gezaghebbende instanties … Het gaat Kierkegaard om de zin en betekenis van existentiële ervaringen: sterven, zonde, schuld, angst, lijden, miskenning, eenzaamheid, wanhoop… Want op dat lastige parcours naar de Waarheid, langs een esthetische, een ethische en – hopelijk finaal! – een religieuze stopplaats dient het existerende subject zich gaandeweg bewust te worden van deze geruststellende zekerheid: Verlossing, Eeuwige Zaligheid, God. Al blijft het steeds een onderweg zijn …
Een proces waarbij een individu tot zichzelf kan komen, want met een gestelde vrije wil. Gesteld! Gods almacht bestaat er voor Kierkegaard immers in de mens als vrij wezen te hebben geschapen. Alleen daarom al kan men Kierkegaard beschouwen als een existentieel denker. Omdat hij op die manier het belang van persoonlijke keuzes en geëngageerde betrokkenheid benadrukt… Maar zeker ook omwille van de futiele en kwetsbare positie van de mens in dit leven. De titels van zijn werken liegen er immers niet om: Vrees en Beven, Het begrip Angst, Ironie … Kierkegaard ging blijkbaar als een bevreesd individu door het leven en zocht wanhopig naar de Waarheid. Maar overtuigde zichzelf uiteindelijk toch ook van die Eeuwige Zaligheid na de dood. En dus van het reddende mededogen van een liefhebbende God …
Een proces waarbij een individu tot zichzelf kan komen, want met een gestelde vrije wil. Gesteld! Gods almacht bestaat er voor Kierkegaard immers in de mens als vrij wezen te hebben geschapen. Alleen daarom al kan men Kierkegaard beschouwen als een existentieel denker. Omdat hij op die manier het belang van persoonlijke keuzes en geëngageerde betrokkenheid benadrukt… Maar zeker ook omwille van de futiele en kwetsbare positie van de mens in dit leven. De titels van zijn werken liegen er immers niet om: Vrees en Beven, Het begrip Angst, Ironie … Kierkegaard ging blijkbaar als een bevreesd individu door het leven en zocht wanhopig naar de Waarheid. Maar overtuigde zichzelf uiteindelijk toch ook van die Eeuwige Zaligheid na de dood. En dus van het reddende mededogen van een liefhebbende God …
_… Een buitengewone toekomst
Die bevrijdende Waarheid 'waarvoor ik wil leven en sterven' werd in Kopenhagen echter eerder lauw onthaald. Drie jaar na het verschijnen waren er slechts vijftig exemplaren van Afsluttende uvidenskabelig Efterskrift verkocht. Toch zou het aanvoelen van Kierkegaard dat er voor het boek een buitengewone toekomst was weggelegd bewaarheid worden. Een eeuw later bereikte zijn denken de twintigeeuwse filosofie. De ontreddering en de waardencrisis na de catastrofe van WO I zorgden mee voor een fenomenologische en existentialistische hype. Daar waren de rusteloze hang van Kierkegaard naar zingeving, de waardering van het autonome subject, maar ook de ironische en subversieve argwaan t.a.v. het dogmatische systeemdenken niet vreemd aan. Martin Heidegger ('Sein zum Tode!'), Karl Jaspers, Jean-Paul Sartre, Simone de Beauvoir, e.a. gaven het wel niet met zoveel woorden toe, maar werden duidelijk door Kierkegaard beïnvloed. Na Friedrich Nietzsche en de Dood van God kon hun existentiedenken echter moeilijk anders dan goddeloos zijn. Al was er toch ook het existentiële protest tegen de massamens – net zo goed te vinden bij Kierkegaard – van de (bekeerde) katholiek Gabriel Marcel en vooral het atheïstisch absurdisme van Albert Camus …
Omwille van de existentiële en religieuze behoefte aan zingeving in moeilijke tijden grijpen velen vandaag terug naar Kierkegaard. En stellen hem als grondlegger of minstens wegbereider van het moderne existentialisme. Anderen, omwille van zijn 'sprong' in de valse hoop van het geloof, verwerpen hem dan weer als weinig eigentijds. Dat levert nog steeds een mooi debat op: welk existentiedenken – atheïstisch, gelovig of nog-anders-vrijdenkend – heeft vandaag dan wél bestaansrecht? En wat kan deze Kierkegaard daarbij dan nog betekenen?
Omwille van de existentiële en religieuze behoefte aan zingeving in moeilijke tijden grijpen velen vandaag terug naar Kierkegaard. En stellen hem als grondlegger of minstens wegbereider van het moderne existentialisme. Anderen, omwille van zijn 'sprong' in de valse hoop van het geloof, verwerpen hem dan weer als weinig eigentijds. Dat levert nog steeds een mooi debat op: welk existentiedenken – atheïstisch, gelovig of nog-anders-vrijdenkend – heeft vandaag dan wél bestaansrecht? En wat kan deze Kierkegaard daarbij dan nog betekenen?
_Vrijdenkend Lijfboek?
Søren Kierkegaard schreef in het Deens. Toen niet meteen een medium om meer dan Scandinavische of Duitse bekendheid te krijgen. En toch… Door zijn verweer tegen de Deense Volkskerk bleef de aandacht voor zijn werk gaande. Kierkegaard is de laatste honderdvijftig jaar nooit echt weggeweest en hij werd wel steeds gelezen. Vooral ook door zijn aantrekkelijke en uitdagende schrijfstijl. Want geen droog academisme of filosofische abstractie…
Intussen is zijn werk beschikbaar in alle belangrijke talen en vandaag mag je gerust spreken van een toegenomen belangstelling voor Kierkegaard. Sinds enige tijd werkt de Redactieraad Kierkegaard Werken VZW aan een nieuwe Nederlandse uitgave van zijn oeuvre. Daarbij stonden Karl Verstrynge en Paul Cruysberghs na het overlijden van Jan Marquart Scholz verder in voor deze volledig herziene vertaling van Afsluttende uvidenskabelig Efterskrift. Met een verhelderend nawoord en meer dan duizend verklarende noten om het ook voor de minder filosofisch geschoolde lezer toegankelijk te maken.
Afsluttende uvidenskabelig Efterskrift? Inderdaad, een boek met een buitengewone toekomst …
Intussen is zijn werk beschikbaar in alle belangrijke talen en vandaag mag je gerust spreken van een toegenomen belangstelling voor Kierkegaard. Sinds enige tijd werkt de Redactieraad Kierkegaard Werken VZW aan een nieuwe Nederlandse uitgave van zijn oeuvre. Daarbij stonden Karl Verstrynge en Paul Cruysberghs na het overlijden van Jan Marquart Scholz verder in voor deze volledig herziene vertaling van Afsluttende uvidenskabelig Efterskrift. Met een verhelderend nawoord en meer dan duizend verklarende noten om het ook voor de minder filosofisch geschoolde lezer toegankelijk te maken.
Afsluttende uvidenskabelig Efterskrift? Inderdaad, een boek met een buitengewone toekomst …
_Meer over Søren Kierkegaard en Afsluitend Onwetenschappelijk Naschrift:
Afsluitend Onwetenschappelijk Naschrift was in 1846 al een polemisch boek. Met een uitdagende reputatie… Dat is het tot op vandaag zeker gebleven, stelt Karl Verstrynge, docent Existentiële Filosofie aan de VUB. Sinds zijn vroege jeugd is hij gebeten door Kierkegaard en beschouwt hem zondermeer als een vrijdenker. Ondanks de sprong in het geloof … Met die oplossing van Kierkegaard is Verstrynge het overigens niet eens - vindt ze zelfs gevaarlijk - maar beschouwt Afsluitend Onwetenschappelijk Naschrift toch als zijn vrijdenkend lijfboek.
In twee podcasts van Het Vrije Woord gaat recensent Karel Van Dinter in gesprek met Karl Verstrynge (docent Existentiële Filosofie | VUB) over het theologische en existentiële denken van Søren Kierkegaard. Karl Verstrynge: 'Omdat Kierkegaard er vandaag nog toe doet, in elk van ons aan iets appelleert en je aanspreekt in je eigenheid.'
In twee podcasts van Het Vrije Woord gaat recensent Karel Van Dinter in gesprek met Karl Verstrynge (docent Existentiële Filosofie | VUB) over het theologische en existentiële denken van Søren Kierkegaard. Karl Verstrynge: 'Omdat Kierkegaard er vandaag nog toe doet, in elk van ons aan iets appelleert en je aanspreekt in je eigenheid.'
00:00 / 00:00
00:00 / 00:00
