8 december 2021
Euthanasie een ander verhaal
Timothy Devos bundelde in dit boek de reflecties van zorgverleners en hun ervaringen met euthanasie. Ook anderen, professoren allerhande zonder zorgverlenerservaring, krijgen het woord over de wet en/of de praktijk.
Het voorwoord is van filosoof en emeritus hoogleraar Herman De Dijn en zet de teneur van het boek direct neer. De Dijn heeft een erg kritische kijk op de huidige euthanasiewet en de uitvoering ervan. Volgens zijn zeggen werd de wet intussen ‘opgerekt’ en zorgt de praktijk er zo voor dat ‘nieuwe categorieën’ van patiënten ervan kunnen ‘genieten’. Zorgverleners die beroep doen op de gewetensclausule worden weggezet door onze euthanasie minnende samenleving als ‘teamverstoorders’. Volgens De Dijn vergeet men dat er, naast euthanasie, ook nog andere mogelijkheden zijn om te sterven, palliatieve zorg is zo een vergeten manier van sterven omdat onze samenleving – meer specifiek onze overheid – geen tijd meer geeft om te stoppen met leven. Ook palliatieve sedatie wordt niet meer gewaardeerd als een manier om traag en pijnloos te versterven. Euthanasie daarentegen wordt omschreven als een abrupte manier van doodgaan in tegenstelling tot de zachte, trage dood na palliatieve zorg, na palliatieve sedatie. Over de palliatieve sedatie die met een ‘overdosis’ in snel opvolgende stappen ook een versneld – al eens zeer snel – einde aan een leven maakt wordt er in deze inleiding met geen woord gerept. Met andere woorden, de lezer weet waaraan hij zich verwachten kan bij het lezen van de 11 getuigenissen want ‘wie lijdt, wil begeleid worden, zelfs als hij wenst te sterven’. De vraag is of euthanasie tijd biedt voor dit ‘begeleid worden’. Al wordt er in deze inleiding niet met scherp geschoten op bepaalde personen – toegegeven een verademing na veel pro en contra opiniestukken – laat het woordgebruik niets aan de verbeelding over.
Ik las intussen veel boeken over euthanasie, ook opiniestukken laat ik niet ongelezen passeren. Wat mij opvalt is dat al die boeken, al die opiniestukken in twee hokjes gestapeld kunnen worden: de pro’s en de contra’s. Zelden las ik een genuanceerd boek en genuanceerde opinie, benieuwd of dit deze keer wel het geval is, al laat de inleiding al vermoeden dat het niet zo zal zijn.
Een aantal van de geschreven visies kunnen bekend voorkomen, toch voor degenen die de actualiteit en euthanasie op de voet volgen. Hier vinden we de opiniestukken uit de kranten terug in hun volledigheid. Ze nuanceren de euthanasiewet en de praktijk ervan, maar besluiten allemaal dat er sinds 2002 nooit een grondige evaluatie was, dat de toepassing van de wet wel degelijk afglijdt op het spreekwoordelijke ‘hellende vlak’. Ondanks de vele kritische stemmen van psychiaters (An Haekens), ethici (Willem Lemmens) en psychotherapeuten (Eric Vermeer) blijven de overheid en de politici doof, ook in de samenleving is er een oorverdovende stilte. Want daar klinkt de stem pro euthanasiewet en een uitbreiding voor de wet voor dementie oorverdovend luid onder druk van de voorstanders die het zo goed kunnen en mogen uitleggen in de media.
Voor een lezer die de praktijk van een zorgvuldig uitgevoerde euthanasie kent, komen de getuigenissen van de wantoestanden, beschreven in hoofdstuk 1 ‘Het syndroom van het hellende vlak’ opgetekend en beleefd door Eric Vermeer, hard aan. Het lijkt wel of elke arts een euthanasie opdringt aan de patiënt, alsof elke arts die een euthanasie wil uitvoeren een afschuw heeft van palliatieve zorg of palliatieve sedatie of erger nog, hier niet thuis in is omdat het niet aangeleerd werd tijdens de artsenopleiding. Niets is minder waar, maar dat is mijn mening. Voor elk negatief verhaal zoals beschreven in dit hoofdstuk is er een positief euthanasieverhaal dat geschreven kan worden met evenveel overtuiging. Het is nooit goed slechts één kant van de medaille te tonen.
Mooi is het dat in dit boek geen namen genoemd worden. De namen van zij die vaak opkomen voor de verdediging van de wet en voor de uitbreiding ervan. Er wordt nooit direct en persoonlijk met scherp geschoten. Een ware verademing voor wie de actualiteit en de debatten volgt.
Is dit boek dat samengesteld is uit verschillende lezingen de moeite waard om te lezen? Zeker wel omdat de opiniestukken eindelijk eens in hun volledigheid gelezen kunnen worden, niet beperkt door het aantal woorden. Het is de moeite waard om te lezen omdat ook de praktijk in Nederland besproken wordt en geponeerd wordt naast de Belgische praktijk. Theo Boer en Cees Hertogh krijgen het woord. Ook de moeite om te lezen omdat de verschillende aspecten van leven, lijden en sterven aan bod komen. Omdat ‘zorg’ en ‘geneeskunde’ en ‘levenseindebegeleiding’ worden gekaderd in ‘verbondenheid’. Al zal niet iedereen het ermee eens zijn dat ‘verbondenheid’ bij het levenseinde voorbehouden is voor palliatieve zorg en palliatieve sedatie.
Vooral Hoofdstuk 8 boeide mij. Rivka Karplus, een Israëlisch arts die woont en werkt in Jeruzalem, gaat dieper in op het persoonlijke lijden in zijn verscheidenheid: lichamelijk lijden, psychisch lijden, emotioneel en relationeel lijden, existentieel en spiritueel lijden worden belicht en geplaatst in een samenleving zonder tijd en verbondenheid. De lezer hoeft het niet eens te zijn om de verschillende vormen van lijden eindelijk eens beschreven te zien.
Zal de lezer in dit boek iets missen? Zeker wel. Alle getuigenissen komen uit dezelfde hoek. Spijtig dat Timothy Devos zijn redactie niet opbouwde vanuit een genuanceerdere benadering van de euthanasiewet, van de Federale Commissie die de uitvoering van euthanasie controleert en de wet evalueert. Al die artsen die wel zorgvuldig tewerk gaan vanuit een oprechte bekommernis voor de patiënt en voor de naasten krijgen het woord niet, of ze nu LEIFarts zijn of niet. Ook zij kunnen kritisch zijn en zullen niet altijd de euthanasiepraktijk lof toezwaaien zonder greintje van kritiek. De artsen die euthanasie, indien gevraagd door hun patiënt, zien als een vorm van continue zorg, met de nodig nazorg voor wie achterblijft, hebben in dit boek spijtig genoeg geen stem. Een gemiste kans.
Jacinta De Roeck
Meer van Jacinta De Roeck
Jacinta De Roeck
