29 augustus 2021
Breendonk
Kroniek van een vergeten kamp
‘Breendonk. Kroniek van een vergeten kamp’ werd geschreven door Jos Vander Velpen. Hij is advocaat en voormalig voorzitter van de Liga voor de Mensenrechten. Met dit boek schreef hij het verhaal van het kamp tijdens de tweede wereldoorlog. Dat kamp was in handen van de Duitse SS. Er waren ook Belgische of Vlaamse SS’ers betrokken bij de bewaking en het dagelijks bestuur. Het was een zogenaamd opvangkamp. In totaal zijn 3456 krijgsgevangenen van het kamp bekend, maar wellicht waren het er meer. Het gaat over de periode september 1940 tot september 1944. Voor het grootste deel waren de gevangenen Joden, verzetslui en zogenaamde asociale personen. Dat betekent dat er zowel vrij gewone mensen als geletterden, intellectuele mensen verbleven. Zij moesten bijna allemaal dwangarbeid verrichten, in de praktijk ging het om zware handenarbeid waartoe niet iedereen geschikt was. Bovendien moesten ze het stellen met een zeer karig rantsoen, dat niet voldeed om zware handenarbeid te verrichten. Ze stonden ook bloot aan de grillen van de kampbewakers die geregeld gevangenen sloegen en mishandelden. Zodoende zijn er meer dan 80 mensen overleden aan ontberingen en mishandelingen. Er zijn ook talrijke executies uitgevoerd, meer dan 300. Die executies vonden plaats in het kamp zelf. Sommigen werden naar elders gevoerd: naar de Rijksschietbaan in Schaarbeek en naar Nederland. Naast executies voor een vuurpeloton werden sommigen opgehangen. In veel gevallen ging het om represailles voor aanslagen van het verzet. Van een proces was geen sprake. Er heerste willekeur en rechteloosheid. Nog eens 2000 gevangenen werden afgevoerd naar werkkampen in het oosten. Weinigen hebben dat overleefd en zijn teruggekeerd na de oorlog. Breendonk werd dan ook het kamp van de sluipende dood genoemd. Het kampleven was schandelijk en mensonterend.
Jos Vander Velpen vertelt dit alles chronologisch en nauwgezet. Het lijkt soms alsof hij er werkelijk bij was en kon optekenen wat iemand zei of hoe iemand reageerde. Dat komt doordat hij zich kon baseren op de talrijke getuigenissen tijdens het proces in Mechelen in 1946. Meer dan vierhonderd mensen getuigden tijdens dit proces, dat de auteur in een epiloog beschrijft. Hij heeft zich ook gebaseerd op andere boeken over het kamp. In 1947 werd dat tot nationaal gedenkteken uitgeroepen. Dat betekent dat het nu nog kan bezocht worden als museum. Veel kampbewoners hebben er in de jaren na de oorlog het stilzwijgen toe gedaan. Ze waren getraumatiseerd en konden de woorden niet vinden om hun kampleven te beschrijven. Daarom zijn de getuigenissen tijdens het proces in Mechelen zo belangrijk.
De auteur spreekt, zoals in de ondertitel staat, over een vergeten kamp. Je kan je verder de vraag stellen of deze ondertitel juist is. Is Breendonk een vergeten kamp? Het is natuurlijk in vergelijking met kampen zoals Buchenwald en Auschwitz minder bekend. Maar we mogen toch niet vergeten dat er nog talrijke andere kampen bestonden, zoals de goelags van Stalin. Ook in Frankrijk bestonden voor de oorlog kampen waar vluchtelingen van de Spaanse burgeroorlog in 1939 terecht kwamen. Iemand als Arthur Koestler heeft hierover verslag gedaan in zijn boek ‘Scum of the earth’. We mogen niet alleen aan het verleden denken, maar onze blik tevens richten op de ‘vergeten kampen’ van nu. Denk maar aan de kampen voor de Oeigoeren in China. Dus laten we dit boek niet als een afgewerkt hoofdstuk beschouwen, maar als een relaas van een kamp zoals er nog andere bestaan hebben en nog steeds bestaan. Dat mogen we zeker niet vergeten.
Met een voorwoord van Jeroen Olyslaegers en een coverillustratie van Jan Vanriet.
Fons Mariën
Meer van Fons Mariën