20 augustus 2018
Het zwart-wit denken voorbij. Een bijdrage aan de discussie over kolonialisme, slavernij en migratie.
De auteur van dit pamflet is emeritus hoogleraar Europese expansie en migratie aan de Universiteit Leiden. In zijn thuisland is hij een autoriteit in het publieke slavernijdebat omwille van zijn indrukwekkende publicatie verschenen in 2000 waarin hij de betrokkenheid van zijn landgenoten bij de internationale slavenhandel – die zich afspeelde tussen de jaren 1500 en 1850 – in kaart bracht.
Toen al veroorzaakte zijn naslagwerk behoorlijk wat commotie omdat de emeritus werd verweten de medeplichtigheid van de Nederlandse zeelui bij deze mensenhandel te marginaliseren. Nochtans laten zijn berekeningen zien dat de slavenhandel van geringe betekenis was voor de gemiddelde Nederlander.
Tijdens de topjaren bedroegen de winsten uit de handel in slaven slechts 0,005 van het bruto nationaal inkomen. Bovendien telde het land toen zo’n tweeduizend zeewaardige schepen waarvan ongeveer 20% werden ingezet voor de slavenhandel. Volgens zijn studie telden de Nederlanders nauwelijks mee in deze betwistbare handel toentertijd, met niet meer dan 6% van de totale handel wereldwijd, en stonden de Nederlanders bekend omwille van het lage rendement. Omdat het zo weinig opbracht, werd tijdens de 18de eeuw de slavenhandel trouwens vrijgesteld van belastingen, om nog te kunnen (verder) bestaan.
Tijdens de topjaren bedroegen de winsten uit de handel in slaven slechts 0,005 van het bruto nationaal inkomen. Bovendien telde het land toen zo’n tweeduizend zeewaardige schepen waarvan ongeveer 20% werden ingezet voor de slavenhandel. Volgens zijn studie telden de Nederlanders nauwelijks mee in deze betwistbare handel toentertijd, met niet meer dan 6% van de totale handel wereldwijd, en stonden de Nederlanders bekend omwille van het lage rendement. Omdat het zo weinig opbracht, werd tijdens de 18de eeuw de slavenhandel trouwens vrijgesteld van belastingen, om nog te kunnen (verder) bestaan.
Maar zoals het hoort in een wetenschappelijk these, nam de emeritus toen geen stelling in en overspoelde hij het publiek vooral met cijfers en feiten. Sindsdien wordt hij echter telkens het debat oplaait voor camera’s, radiozenders en gedrukte media opgevoerd om zijn kennis te duiden - waarbij hij vaak wordt geviseerd als een wetenschapper die de slavenhandel vergoelijkt. En zodoende drong de nood zich op aan een pamflet waarmee de professor zich kan verdedigen: “Omdat je niet tot treurens toe tegen fundamentele dommigheid en onwetendheid met een groot en vluchtig publiek in de media kan blijven opboksen.”
Of nog: “Want geschiedenis is een permanent proces van verandering maar is ook meer en meer een inquisitiegeschiedenis geworden, met schuldverklaringen en eisen van genoegdoening en excuses. De trotse zekerheden van toen zijn de schaamte en schande van nu. In praktijk worden steeds vaker moderne maatstaven op het verleden geprojecteerd. De Gouden Eeuw, de foute standbeelden, het hulpje van Sinterklaas. Het lijkt alsof alle geschiedenis het dezer dagen moet ontgelden.”
“Zodoende,” schrijft de auteur verder, “ontstaat dezer dagen meer en meer een sterk verwrongen beeld van gevoelige historische onderwerpen als kolonialisme, slavernij en migratie en wordt het item ondoordacht en argeloos op de politieke agenda’s geplaatst zodat een sereen debat praktisch onmogelijk wordt. Want hoe het er werkelijk aan toeging - uiteraard anders dan tegenwoordig - blijft buiten beeld en verziekt als een virus de publieke opinie en de sereniteit in de samenleving.”
In ‘Het zwart-wit denken voorbij’ plaatst Piet Emmer deze gevoelige kwestie in een context die ze verdient, in zijn bekende stijl. Zonder emoties en met een erudiete afweging van de feiten.
Dit is best een interessante uitgave, hoewel die wellicht wat moeilijk ligt voor een Vlaamse lezer die minder betrokken is bij het collectief schuldgevoel dat onze noorderburen in deze queeste meedragen.
Maar als je bij het lezen van dit boekje dan even terugblikt op onze eigen koloniale geschiedenis, kom je er wel uit.
Meer van Leo De Ley
