Frantz Fanon is de schrijver van vooral twee boeken, namelijk Peau noire, masques blancs (1952) en Les damnés de la terre (1961), dat een jaar voor zijn dood verscheen en een voorwoord van Jean-Paul Sartre bevatte. Hij was met deze publicaties een belangrijke stem in het onafhankelijkheidsstreven van talrijke gekoloniseerde landen en dat in een tijdperk dat vele landen effectief hun onafhankelijkheid van de koloniserende landen verkreeg, al dan niet na een gewapende strijd. Hij leefde en schreef dus in een woelige tijd waarin de tegenstellingen vaak op de spits gedreven werden. Fanon inspireerde talrijke anderen, zoals Steve Biko, Malcolm X en Che Guevara. Is wat hij schreef vandaag, ongeveer zestig jaar na de effectieve dekolonisatie van vele landen, nog relevant? Als je het aan Koen Bogaert, de auteur van dit boek, vraagt is het antwoord bevestigend.

Vandaag komt het begrip dekolonisering weer aan de oppervlakte. Het begrip is moeilijk strikt te omschrijven: wat het voor de ene inhoudt, is voor de andere slechts een begin. In mijn boek over racisme en woke-activisme (2022) heb ik een hoofdstuk gewijd aan dekolonisering, waarvoor ik onder meer het boek Dochter van de dekolonisatie (2020) van Nadia Nsayi las. Ik vond haar standpunten gematigd en correct. Vervolgens las ik het rapport Dekoloniseer mijn stad (2020), opgesteld door een werkgroep in Gent, dat ik veel radicaler vond. De deelnemers van dit traject staan “voor een breder streven naar rechtvaardigheid”, “een herverdeling van de macht” en “een fundamentele systeemverandering”. Welnu, het boek van Koen Bogaert ligt veel meer in de lijn van dit radicale document dan van het boek van Nadia Nsayi.

Het is al duidelijk vanaf de eerste bladzijden: “Voor hem (Fanon) is dekolonisering een radicaal project. Een revolutie met als doel een compleet nieuwe samenleving, een nieuwe wereldorde. Maar daarvoor moet men eerst de oude afbreken. Tot op het bot. En het is een illusie te denken dat dit kan zonder slag of stoot. Wanorde is onvermijdelijk.” (p. 11). Blijkbaar vindt Bogaert dit nog altijd relevant, zo blijkt uit zijn boek. In het nawoord van Sibo Kanobana (eveneens verbonden aan de UGent) doet die er nog schep bovenop en zingt hij de lof van de chaos, die hij verbindt met creativiteit en verbeelding: ”Dekoloniseren is immers niet een kwestie van het vragen van een plaats aan de tafel, noch van het omkeren van de tafel, maar van het verwerpen van de tafel.” (p. 298).

Ik ga niet tot in detail bespreken welke zaken de auteur allemaal bespreekt. Hij heeft over het vroege kapitalisme van de Vereenigde Oostindische Compagnie (VOC) van de Nederlanden en de East India Company (EIC) van de Britten. Weinig gaat het over de kolonisatie van Afrika in de negentiende eeuw, merkwaardig genoeg. Des  te meer schrijft de auteur over de slavernij en het plantagesysteem in de VS, de Caraïben en Zuid-Amerika. Wat de slavernij betreft gaat het vooral (zoals te verwachten is van een westers intellectueel) over de trans-Atlantische slavenhandel. De eeuwenlange slavenhandel van de Arabieren blijft zo buiten beeld, de rol van de slavenhandel binnen Afrika wordt geminimaliseerd. Ook schrijft Bogaert over het abolitionisme dat vooral in Groot-Brittannië eind achttiende eeuw en in de negentiende eeuw tot een massabeweging uitgroeide. De auteur meent dat traditioneel te veel de aandacht gevestigd is op dit westers fenomeen en dat de rol van slavenopstanden te weinig belicht wordt. Meer bepaald aan de onafhankelijkheidsstrijd van Haïti (1791-1804) besteedt Bogaert vele pagina’s. De Haïtiaanse revolutie was inderdaad de enige geslaagde slavenopstand. “Vandaag kan dit (de Haïtiaanse revolutie) nog altijd een bron van inspiratie zijn voor een nieuwe dekoloniale wereld. In kleine en grote daden van verzet en solidariteit  zien we mogelijkheden voor ontwikkeling van een nieuwe mensbeeld (…)”  (p. 217). Het hoofdstuk  waarin hij uitgebreid schrijft over de Haïtiaaanse revolutie is trouwens getiteld ‘Nieuwe mens’. De grondwet van 1805 vindt de auteur zeer hoopgevend in dit verband: “Artikel 14 creëerde een nieuwe burger, een nieuwe mens” (p .247). Dat het met Haïti sindsdien toch niet zo goed gekomen is, geeft de auteur veeleer schoorvoetend toe. De vader van deze grondwet was Jean-Jacques Dessalines. In het Wikipedia-artikel over Haïti lezen we nog over deze Dessalines: “Uit haat tegen de Fransen liet hij alle nog in Haïti aanwezige blanken vermoorden en wettelijk vastleggen dat buitenlanders geen grond mochten bezitten.”

Het spreekt haast voor zich dat Bogaert in zijn boek zwaar uithaalt naar het westerse slavernij-systeem, de plantage-economie en uiteraard het kapitalisme, dat hij als raciaal kapitalisme bestempelt. Hij gebruikt typische woke-termen zoals wit systeem, witte mensen, tot slaaf gemaakten (terwijl het woord slaaf net hetzelfde betekent). Hij wijdt zelfs een paar bladzijden aan woke en ziet er natuurlijk geen graten in. Misschien kan het boek “Links is niet woke” van filosofe Susan Neiman (een boek waar ik naar uitkijk, dat verschijnt in april e.k.) hem tot een nieuw inzicht brengen.

Een nieuwe wereldorde? Een nieuwe mens? Waar en wanneer hebben we dat al eens eerder gehoord? En heeft dat toen positieve resulltaten opgleverd? Ik hoop dat Koen Bogaert nog eens goed nadenkt voor hij en zijn metgezellen ons in de wanorde storten… op zoek naar een nieuwe wereldorde.

Fons Mariën

Dit boek werd eveneens gerecenseerd door Lieven Vanhoutte.