16 december 2025
Technologie verandert ons denken
Technologie brengt comfort. We wonen comfortabeler, we verplaatsen ons in gemakkelijke voertuigen en computerprogramma’s rekenen in onze plaats. Technologie verandert ook ons denken. Dat illustreren GeoGebra, foto’s nemen met smartphones en het onvermijdelijke AI.
In de jaren ’70 tekenden de wiskundeleraars in onze lessen analytische wiskunde telkens opnieuw assenkruisen op het bord. Ze spraken over concrete coördinaten, zetten die af tegenover de X en Y-as en tekenden dan een rechte, een parabool of een cirkel. Ze illustreerden het effect van veranderingen in de parameters van de formules door nieuwe rechten, parabolen of cirkels te tekenen. Vandaag gaat dat veel comfortabeler. De leraar schrijft een formule op het bord en met GeoGebra wordt in één klap het assenkruis en de bijhorende figuur op het bord geprojecteerd. Simulaties van het effect van parameters zijn een soort dans van lijnen. Het wordt helemaal interessant als de leraar fysica dezelfde figuren projecteert, maar nu om de afgelegde weg te berekenen bij verplaatsingen en om de baan van een projectiel of de faseverschuivingen van wisselstroom uit te leggen.
Voor leerlingen die gemakkelijk abstraheren heeft deze verandering van methode weinig impact. Voor een groot deel van de klas dat minder feeling heeft met formules, parameters en de relatie tussen wiskunde en fysica heeft het wel impact. Opdoen en doorgronden van kennis werd door herhaling, voordoen en zelf kopiëren opgedaan, nu is het kijken en begrijpen, of net niet.
Op onze huwelijksreis had ik twee filmrolletjes bij. Foto’s nemen was toen duur. We keken intens naar het landschap en af en toe werd beslist een foto te nemen, met de kersverse bruid op een met zorg gekozen plaats in beeld. Nu iedere smartphone over een goede camera met bewerkingssoftware beschikt en we die steeds binnen handbereik hebben, bekijken we het landschap, de voorbijtrekkende wielerwedstrijd, de prachtige kathedraalgevels en zelfs volledige optredens door de lens van de camera. Vaak zijn het selfies gemaakt met een Narcissus-stick.
Gevolg: veel mensen hebben meer dan 20.000 foto’s op hun smartphone staan. Slechts enkelen doen de moeite om daarin te selecteren en nog minder, vaak met de rolletjeservaring, bewerken de foto’s tot een album om de ervaringen met anderen te delen.
Technologie zorgt ervoor dat we de context niet meer zien noch beleven in het hier en nu, maar enkel door de lens. Die foto’s gebruiken we later als bewijsmateriaal. Technologie verandert onze focus op omgeving en compositie naar bewijzen wie we zijn, waar we waren, waar iets te beleven viel en dat we erbij waren.
_Wat leren dergelijke veranderingen ons over Artificial Intelligence?
Vooraf deze opmerking. Het gaat hierna over Generatieve AI (genAI), gebaseerd op Large Language Models. Deze vorm van AI is populair sinds OpenAI zijn eerste versie van ChatGPT op de mensheid losliet op 30 november 2022. ChatGPT is niet meer uit de media te branden omdat de CEO van OpenAI en nieuwe techprotegé van Trump, Sam Altman, graag in de belangstelling staat. Ondertussen zijn er allerlei andere genAI applicaties, zoals de browsers van Microsoft, Google en OpenAI met ingebouwd Copilot, Gemini en ChatGPT, META AI achter alle META apps en dan nog enkele populaire apps als Perplexity, Claude, Grok, Replika en de uitdagers DeepSeek (China) en Mistral (Frankrijk).
GenAI verlaagt de drempel voor het gebruik van AI zodanig dat het nu door veel mensen gebruikt wordt en voor veel meer doeleinden dan we ons drie jaar geleden konden voorstellen. ChatGPT alleen al heeft meer dan 800.000 gebruikers die minstens één keer per week terugkeren. Gemini beantwoordt nu elke vraag aan de Google Chrome browser.
Dat veel-gebruik beïnvloedt hoe we kennis opdoen, wat we willen bereiken door dit hulpmiddel te gebruiken en hoe we ons verhouden tot technologie en tot elkaar. De diepgang van kennis die we opdoen, vermindert opnieuw. We vragen vluchtig en lukraak en stellen geen vragen over wat we precies willen te weten komen. Waarom die kennis ertoe doet? Hoe past dat nieuwe inzicht bij wat we al weten? Is de vraag juist gesteld? Is het antwoord correct en volledig en klopt het met andere bronnen? We verzamelen eerder weetjes dan kennis die ertoe doet. Vragen stellen aan genAI tools dient vele doelstellingen. Naast iets te weten komen om onze kijk op de wereld te verdiepen of efficiënter te werken kan het ook om onze gesprekspartners te imponeren met het vlotte gebruik van die hippe tools, of louter voor amusement, of om anderen al of niet moedwillig op het verkeerde been te zetten. Onzekere of eenzame mensen gebruiken die modellen als coach of als gezelschap. En zoals bij alle nieuwe technologieën drijft genAI een wig tussen zij die de technologie beheersen, masseren en introduceren bij bedrijven en zij die de technologie louter gebruiken. De eerste groep bouwt er een businessmodel mee en verdient er geld aan. De tweede groep zit in de klauwen van de hightechbedrijven die de aandacht van de gebruiker zo lang mogelijk willen vasthouden om er geld aan te verdienen.
Het is nog niet duidelijk hoe OpenAI zijn belofte aan investeerders zal waarmaken om de $12 miljard inkomen van dit jaar op te trekken naar $ 100 miljard in 2028 en $ 174 miljard in 2030. Daar ligt het grote gevaar, want alles zal uit de kast gehaald worden om de aandacht van de gebruiker vast te houden. Voor die gebruiker is het tegelijk een kans om voor zichzelf te bepalen waarvoor en hoe genAI te gebruiken. De ervaringen met analytische meetkunde en het maken van digitale foto’s suggereren dat de impact uitgebreider en fundamenteler zal zijn dan we nu vermoeden.
Bedenk daarbij dat genAI voor de hightechprofeten een opstapje is naar hun echte 'heilige graal’, Artificial General Intelligence (AGI) of Superintelligence (ASI). Er staan ons dus nog meer en heftiger veranderingen te wachten. Reden genoeg om de overheid op te roepen om de evolutie van AI te sturen en nieuwe vormen van platte commercialisering tegen te gaan (geld verdienen door onze privédata en nu ook emoties te analyseren en te verkopen), om onze privacy te beschermen en ook om basisvaardigheden als kennis opdoen, nieuwsgierigheid, empathie en aandacht voor schoonheid te behouden.
_Meer lezen?
Meer van Luc Delombaerde