Is Gloria Wekker een ziener of een groot denker zoals in de bewoordingen van De Standaard? Op basis van dit interview kan je dat niet uitmaken, maar de lectuur van haar veel geprezen boek Witte onschuld. Paradoxen van kolonialisme en ras (2017) leert ons meer. Gloria Wekker is een Nederlandse academica (Universiteit van Utrecht, emeritus hoogleraar) en een kleurlinge. Haar boek is een vertaling van het oorspronkelijk in de Verenigde Staten verschenen werk White Innocence: Paradoxes of Colonialism and Race (2016). Grosso modo komt de kritiek van Gloria Wekker erop neer dat de Nederlandse samenleving op een verkeerde manier 'kleurenblind' is: de blanke Nederlanders wentelen zich in onschuld, maar in feite bestaat er nog steeds structureel racisme en is het kolonialisme en de slavenhandel waaraan Nederlanders zich eeuwenlang schuldig maakten niet (helemaal) verdwenen in de hoofden van de hedendaagse Nederlanders. Voor dit laatste hanteert Wekker het begrip 'cultureel archief', dat ze van de Palestijns-Amerikaanse literatuurwetenschapper Edward Said leent. Ook in het interview in De Standaard verwijst ze naar dit 'koloniaal cultureel archief' en heeft ze het over 'structureel racisme' en 'witte privileges'. Maar maakt ze dat ook hard in haar boek?

De indruk dat niet alles wat ze beweert goed onderbouwd is, had ik al na lectuur van haar boek twee jaar geleden. Nochtans wordt Gloria Wekker in Nederland geëerd, getuige de Joke Smit-prijs die aan haar in 2017 werd toegekend. Dat is een prijs die jaarlijks wordt uitgereikt door de (Nederlandse) minister van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap aan mensen die 'vrouwenemancipatie bevorderen'.

Haar boek wordt echter gekenmerkt door veel subjectiviteit (waaronder persoonlijke ervaringen), veralgemeningen, cirkelredeneringen en veel anekdotisch 'bewijs'. Eén zo'n persoonlijke ervaring die in het boek wordt opgenomen, lezen we ook in het kort in het interview in De Standaard: Gloria Wekker nam de metro, maar was haar metropasje vergeten. Dit onbedoelde zwartrijden werd door een controleur vastgesteld. Door een opmerking die ze maakte, riep die zijn chef en vervolgens kwam de politie erbij. Wekker noemde die 'fascisten' en werd daaropvolgend voor een paar uur in een cel opgesloten. Gloria Wekker interpreteert dit als een racistisch incident, wat vanuit haar subjectiviteit begrijpelijk is. Iets anders is om dit persoonlijk voorval dan vervolgens te veralgemenen en er een bewijs in te zien van structureel racisme. Erg wetenschappelijk kun je dat niet noemen. Nergens in haar boek doet de auteur een ernstige poging om via een ruimere enquête of cijfermatige analyse te onderzoeken of structureel racisme bestaat. Neen, ze vertrekt van subjectieve ervaringen en ziet in enkele van zulke voorvallen een bewijs van structureel racisme. In het interview zegt ze hierover: 'Op verschillende manieren analyseer ik de Nederlandse werkelijkheid. Laat iemand anders maar de cijfers noemen. Ik vind ze niet overtuigender dan een grondige analyse van ervaringen’. Maar hoe grondig of degelijk is haar analyse? Dat persoonlijke ervaringen per definitie subjectief zijn, toont de zwakheid (op wetenschappelijk vlak) van haar onderzoek aan. Ze kunnen illustratief zijn, maar men kan er geen algemene conclusies uit afleiden. Bovendien hanteert ze begrippen zoals 'cultureel archief' of 'witte privileges' zonder die duidelijk te definiëren of zonder duidelijk bewijs. Als academica heeft Gloria Wekker een zeker wetenschappelijk gezag, maar uit haar boek en uit het interview blijkt dat we daar vragen kunnen bij stellen.

Activiste Sabrine Ingabire heeft deze academische stempel niet. Zij is wel journaliste bij het NRC Handelsblad en schrijft ook voor De Morgen en MO-magazine. In haar interview in De Morgen vind ik de meest hemeltergende uitspraken terug: ze heeft het over 'racistische witte journalisten', 'de media zijn, net als de rest van de maatschappij, gebouwd op witheid', 'micro-agressies', 'kijk, alle witte mensen zijn racistisch. (…) Dat is gewoon zo. Jullie maken deel uit en profiteren van een wit systeem', 'als zwarte vrouw date ik niet met witte mannen'. In vergelijking hiermee is Gloria Wekker in haar interview een toonbeeld van nuancering.

Wat me het meest stoort bij Sabrine Ingabire is het over één kam scheren van alle 'witte' mensen. Volgens mij zijn veralgemeningen en vooroordelen het voorgeborchte van racisme. Als een blanke man als Geert Wilders op dezelfde veralgemenende en bevooroordeelde manier spreekt over een bevolkingsgroep als Marokkanen, dan wordt er terecht moord en brand geschreeuwd. Maar een 24-jarige zwarte activiste krijgt de kans om uitgebreid haar ongenuanceerde mening te geven in een krant en komt hiermee zo goed als weg. Veralgemeningen zijn gevaarlijk omdat ze samengaan met een gebrek aan nuances: op deze manier stopt de activiste zowel Conner Rousseau als Peter Mertens in dezelfde 'witte racistische zak' als Tom Van Grieken of Dries Van Langenhove. Levert dat een werkbare methode op om racisme te analyseren en te bestrijden? Ik meen van niet. In feite brengt dit activisme een wij-zijverhaal op basis van huidskleur. Nochtans wordt de westerse mens vaak verweten dat die een wij-zijverhaal brengt wanneer het gaat om de verhouding tussen autochtonen en mensen met een migratieachtergrond. Maar deze activisten doen in wezen hetzelfde.

Datzelfde gebrek aan nuances vind ik terug in begrippen als 'witheid' en 'witte privileges' die activisten graag in de mond nemen. Dergelijke begrippen kun je beter goed omschrijven als je ze gebruikt, om veralgemening te vermijden. Ook bij verwijzingen naar de geschiedenis, zo heb ik vroeger al kunnen vaststellen, wordt veelal een eenzijdige versie hiervan opgevoerd. Ik denk dat de complexiteit van de geschiedenis (van kolonialisme en slavernij bijvoorbeeld) geweld wordt aangedaan door activisten. Wij gaan toch niet vervallen in zwart-witdenken als het gaat over racisme?

Ja maar, hoor ik u denken, u bent een 'witte man' en levert kritiek op zwarte activisten die racisme bestrijden. Zij menen het toch goed. Oké, maar goede bedoelingen alleen volstaan niet. En wie van mening is dat een 'witte man' in deze moet zwijgen, kan ik ook verwijzen naar het opiniestuk van Assita Kanko in De Standaard (4/8/2020). Zij is een Belgische afkomstig van Burkina Fasso en Europarlementslid voor N-VA. Als kleurlinge heeft zij, volgens sommigen, meer recht van spreken. Zij schrijft onder meer: 'Zij die toeteren "alle blanke mensen zijn racist", suggereren dus dat alle blanken crimineel zijn. En alle mensen van kleur weerloos en machteloos. Mooi wereldbeeld is dat. Polariserend en fatalistisch.' Assita Kanko ergert zich vooral aan het polariserende van het activistische discours. Zelf meen ik dat polariseren op zich niet fout is, als het tenminste gaat over ideeën. Maar polariseren op basis van huidskleur kunnen we missen als kiespijn. Dan word je als mens de gevangene van een gegeven dat van 'moeder natuur' is. Een huidskleur heb je en kies je niet, in tegenstelling tot ideeën. Deze vorm van polariseren leidt tot segregatie, ofwel apartheid om een ander beladen woord te gebruiken. Is het dat wat we willen bereiken?