21 augustus 2020
Op afstand solidair, virtueel dichtbij
Wat social distancing, verdergaande digitalisering en een gebrek aan open ruimte met elkaar gemeen hebben is simpel: menselijke interactie. Door COVID-19 is social distancing de norm geworden. Hierdoor komen we erachter dat mensen toch echt sociale dieren zijn en zoeken we elkaar op andere manieren op: digitaal. Eigenlijk willen we dit doen in de open ruimte, maar we zien nu pas hoe weinig open ruimte er is. Om dit reële probleem te omzeilen, kan een toevlucht worden genomen tot virtual reality.
In het begin leek het misschien weinig uit te maken: een paar dagen niet op café, een weekendje meer rust en geen afspraken, tijd voor jezelf! Maar voor de meesten heeft het niet lang geduurd of het binnen blijven werd toch eenzaam. Ook daar waar men als koppel alleen was, bleek dat we met meer dan één persoon contact moeten hebben. En laten we onze ogen niet sluiten voor degenen die helemaal alleen waren, omdat we hen, onze dierbaren, wilden beschermen. Uit solidariteit en samenhorigheid waren we maanden alleen.
Social distancing heeft ons eraan herinnerd dat we samen sterk staan. Maar om samen te staan, hebben we een medium nodig dat ons samenbrengt. In deze tijd hebben we veel geleerd over digitalisering. Om samen te zijn, hoeven we niet noodzakelijk fysiek samen te zijn; het gaat om het gevoel dat er aan ons gedacht wordt, evengoed als dat we een ander aandacht kunnen geven. Het is gebleken dat de weerstand tegen digitalisering niet geheel terecht was. Sterker nog, een gebrek hieraan heeft een deel van de maatschappij nog verder uit elkaar geduwd. De mythe van verslaving en distantiëring van de maatschappij door vastgekluisterd te zitten aan een scherm wordt langzaamaan doorprikt. We hebben niet al onze zintuigen nodig om te kunnen zeggen 'Ik ben bij je'. Met een camera en een microfoon kunnen we net die essentiële elementen uitdrukken waarmee we iemand laten weten 'Ik ben bij je'. Het samenzijn waar we zo'n behoefte aan hebben is immers het gevoel van ons geliefd te voelen en lief te hebben.
_Treden in het virtuele
Met de technologische vooruitgang kunnen we nog een paar stappen verder gaan om het samenzijn te simuleren. Met virtual reality (VR) opent zich de mogelijkheid om samen in een nieuwe realiteit te stappen. Zeker in een periode die mentaal zwaar weegt, is een toevlucht naar een andere wereld aantrekkelijk.
In VR begeef je je mentaal in een andere ruimte. Wanneer we naar een film kijken of een computerspel spelen, kijken we naar een scherm. We realiseren ons dat we in een kamer zitten en dat er een afstand is tussen ons en het spel. Met VR wordt deze afstand weggenomen: het scherm is alles wat we zien, onze virtuele realiteit. Dit komt door de VR-bril: een afgesloten 'verrekijker' die je opzet om naar een andere wereld te kijken. Terwijl je bij een film slechts één perspectief hebt, namelijk van de camera, kun je in VR helemaal om je heen kijken. Om de immersie te vergroten, zit aan de bril ook een headset vast. Zo hoor je de virtuele wereld en sluit je je af van de buitenwereld. Met twee zintuigen stappen we uit onze wereld in een nieuwe. Verplaatsing is mogelijk met een soort van afstandsbediening die je in drie dimensies laat bewegen. Met trillingen wordt het voelen zo ook deels geprikkeld.
Bij een andere realiteit hoort ook een ander gezicht. Je kunt tot op zeker hoogte een uitdrukking geven aan jouw avatar, de virtuele representatie van jou. Hoewel dit beperkingen met zich meebrengt, gaat het ook hier weer om het gevoel dat je met een persoon bent die je kent. In tegenstelling tot digitaal bellen via Skype of Discord zul je dus niet de andere persoon zien zoals die is, maar een representatie ervan. De herkenning volstaat echter om te ervaren dat je bij elkaar bent. Je kunt immers op elkaar aflopen, elkaar zien en horen zonder de ervaring van fysieke afstand. Terwijl buiten de straten nog altijd leeg aanvoelen, hoeft er geen tussenruimte te zijn in VR. De maatregelen tegen COVID hoeven niet nageleefd te worden, de ellende ligt achter ons. Virtueel, maar in zekere zin ook echt.
_De realiteit op afstand
In VR kunnen we met onze vrienden, familie en geliefden niet alleen de fysieke afstand tussen ons overbruggen, we kunnen ook onze fysieke beperkingen overstijgen. Naast samenkomen om te babbelen, kun je je ook begeven in de omgeving van een computerspel. Samen op avontuur gaan in de jungle, de wereld redden van een allesverwoestende plaag? In de jungle zul je de vogels om je heen zien en horen. Je waant je te midden van de flora en fauna zonder er daadwerkelijk heen te hoeven. Bij het redden van de wereld kun je het puin om je oren zien vliegen terwijl je haast bovennatuurlijke stunts uithaalt om dit te ontwijken. Zonder daadwerkelijk in gevaar te zijn, kun je de kick van gevaar ervaren, net doordat je weet dat je het er goed vanaf zult brengen.
Moeten we dan toch niet praktijken zoals in The Matrix verwachten waarbij mensen niet meer terug willen naar de werkelijkheid? Zeker niet. VR kan helpen met het overbruggen van fysieke ruimte, maar het is geen vervanging van de werkelijkheid. De ervaringen die opgedaan worden in VR kunnen niet ten volle beleefd worden, waardoor de drang naar de ervaring van het fysieke samenzijn niet opgeheven wordt. VR is eerder een hulpmiddel dat kan helpen afstand te nemen van het bizarre van de realiteit. Accepteren dat sociale interactie niet meer fysiek kan plaatsvinden zoals we gewend zijn, is zwaar. In plaats daarvan kunnen we ons dan begeven in de virtuele realiteit. Wanneer fysieke interactie weer mogelijk is in het 'nieuwe normaal', kan de virtuele realiteit terug voor vermaak worden gebruikt. En natuurlijk nog altijd voor sociale interactie op grotere afstand.
_De ruimte tussen 'solitair' en 'solidair'
In het nieuwe normaal kan iedereen weer samenkomen en het samenzijn ten volle ervaren. We hoeven niet meer alles digitaal te doen, zolang we wat afstand houden. Maar ondanks de grote huizen en tuinen in het volgebouwde Vlaanderen, is er niet voldoende ruimte om met grote gezelschappen samen te komen. In de grote steden hebben de meesten geen tuinen waar tien mensen samen kunnen komen. Wat ze wel hebben, is de behoefte om samen te zijn. Juist daar waar de meeste mensen wonen is de minste ruimte om samen te komen. In deze behoefte kan worden voorzien door meer open ruimte te creëren. De behoefte hieraan was minder sterk tot duidelijk werd dat er een gebrek is aan open ruimte. Sociaal als de mens is, leefden we solitair uit solidariteit. Kunnen we binnenkort de stap zetten om ruimte rond onze woonst te ruilen voor open ruimte waar we werkelijk samen kunnen zijn?
Meer van Vesko Valverde