11 maart 2023
De Romeinse limes
De Neder-Germaanse grens in Nederland
Luit van der Tuuk heeft verschillende boeken op zijn naam op het gebied van de vroegmiddeleeuwse geschiedenis van Noordwest-Europa. Hij schreef een uitgebreid oeuvre bijeen onder andere over de Friezen, Franken en Vikingen. Daarnaast is hij conservator van het museum gewijd aan Dorestad, een belangrijke handelsplaats in de vroege Middeleeuwen, gelegen aan Wijk bij Duurstede, ter hoogte van de splitsing van Rijn en Lek.
Dit brengt ons onmiddellijk bij de Rijn die vanaf halverwege de eerste eeuw na Chr. de grenslinie vormde ter bescherming van Gallië tegen de Germanen. Deze grens, de Romeinse limes, liep dwars door Nederland, van Duitsland tot aan Katwijk aan Zee.
Vooraleer het eigenlijke onderwerp aan te vatten, wijdt de auteur een eerste hoofdstuk aan de geschiedenis van het Romeinse Rijk vanaf de stichting rond 750 vóór Chr. tot aan de val van het West-Romeinse Rijk in 476 na Chr. Het is natuurlijk onbegonnen werk meer dan duizend jaar geschiedenis te willen samenvatten in pakweg zeventig pagina’s waarbij de tekst dan nog volop onderbroken wordt door talrijke fraaie maar niet steeds relevante afbeeldingen. Oppervlakkigheid troef. De meerwaarde van een summiere opsomming van Consuls en Keizers en hoe zij aan hun einde gekomen zijn kan in vraag gesteld worden.
In een tweede deel behandelt de auteur de aanwezigheid van de Romeinen in onze streken, wat al meer aansluit bij het eigenlijke onderwerp. Helaas mist zijn tekst helderheid en voldoende duiding. Wat hield de Bataafse opstand, waarbij Tongeren verwoest werd, precies in? Waar kwamen volkeren zoals de Tubanten, Cananefaten, Chauken, Frisiavonen vandaan? Hoe overleefden zij? Hoe was hun relatie met de Romeinse veroveraar gedurende meer dan vierhonderd jaar? Opnieuw blijft de lezer op zijn honger. In ongeveer zestig pagina’s is het natuurlijk onmogelijk een duidelijk overzicht te geven van de verschillende bevolkingsgroepen die zich vestigden in de streek van Noord-Holland tot het noorden van Frankrijk.
Na deze “inleidingen” komt het eigenlijke onderwerp De Romeinse Limes in Nederland aan bod. Dit is tevens het kortste maar wel interessantste onderdeel van het werk. De grens met de Germanen liep langs de Rijn waarvan de loop niet samenviel met de huidige bedding. De stroom bakende ook niet precies de grens af. Het was geen eigenlijke grens, eerder een breed gebied met de Rijn als middellijn. De verschillende nederzettingen langs de Rijn waren een onderdeel van belangrijke infrastructuurwerken, waaraan de Romeinen een belangrijk deel van hun militaire successen dankten. Op regelmatige afstanden bouwden zij strakke rechthoekige forten en wachtposten. Ze werden onderling en met het achterland verbonden met heerwegen. Ondanks de wisselende bedding en waterstanden was de Rijn daarbij een uitstekende waterweg om de troepen te bevoorraden.
Tenslotte beschrijft de auteur een denkbeeldige reis langs deze oude grens, vanaf de Duitse grens tot aan de Noordzee, met vermelding van de thans nog zichtbare overblijfselen van vestigingen en versterkingen. De aldaar opgegraven relicten wijzen op het belang van de grens als levensader. Tal van nieuwe producten bereikten de grensstreek. De aanwezigheid van een uitgebreide troepenmacht bevorderde de economische groei. Het betekende ook het begin van een geldeconomie die in de plaats van ruilhandel kwam.
De omvang van de behandelde materie heeft de auteur tot oppervlakkigheid gedwongen. Dit was uiteraard zijn keuze. Al met al blijft het toch een leuk, vlot leesbaar boekje met mooie illustraties, een uitgebreide bibliografie en een lijst van oudheidkundige musea.
Ignace Claessens
Meer van Ignace Claessens
Ignace Claessens
