29 december 2022
Over oorlog. En het probleem van motivatie in crisistijd.
Al heel lang ben ik, waarschijnlijk net zoals de meesten onder ons, enigszins vertrouwd met de naam van Simone Weil, maar meer dan dat niet. En dan is er nog Simone Veil, die ooit minister was in Frankrijk en ook nog voorzitter van het Europese parlement. Verwarrend, als je het bij erg oppervlakkige kennis houdt. Toen ik dit boekje aangekondigd zag, vond ik dat een goede gelegenheid om daaraan eindelijk te verhelpen.
Viel dat even tegen.
Het begint met een voorwoord van twee bladzijden, met wat biografische informatie. Maar de tekst is gezet uit een voor iemand van mijn leeftijd tergend kleine letter. Dan volgt er een ‘context’ van zes bladzijden in dezelfde corpsgrootte, waarin iets gezegd wordt over de verschillende essays in dit boek. Beide teksten zijn afkomstig van de vertaler, ene Jan Mulock Houwer, over wie geen verdere informatie wordt verstrekt, en die ook op het internet niet te vinden is. De man zorgde ook nog voor een naschrift van negen bladzijden, nog steeds klein gezet, met wat hij een ‘Verantwoording’ noemt, onder de titel ‘Motivatie en waardenbesef in crisistijd’, wat dus zijn ondertitel verklaart, die dus niet van Weil is, evenmin als de titel zelf, trouwens. Daar vinden we een vage verwijzing naar het origineel van deze vertaling, namelijk de naam van de redactrice van het Franse boek (getiteld L’Iliade ou le problème de la force et autres essays sur la guerre, maar dat komen we hier niet te weten), Valérie Gérard. Maar onze vertaler wijst haar ‘zeer uitgebreide begeleidende informatie en commentaar van de hand, als zou ze ‘de onderliggende essentie van het leven en denken van Simone Weil aan het zicht onttrekken’. Vreemd toch allemaal. Er zijn zeven bladzijden noten bij de tekst, eveneens van de vertaler, maar die zijn uit een nog kleinere letter gezet; de nootnummers kan je alleen met een loep ontcijferen. Bovendien staat daarin niets dat je al niet weet, of niet overal (beter) kan vinden, of niet best kan missen. Een lange eindnoot, nr. 39, wordt op dezelfde pagina twee keer afgedrukt. Slordig.
Het begint met een voorwoord van twee bladzijden, met wat biografische informatie. Maar de tekst is gezet uit een voor iemand van mijn leeftijd tergend kleine letter. Dan volgt er een ‘context’ van zes bladzijden in dezelfde corpsgrootte, waarin iets gezegd wordt over de verschillende essays in dit boek. Beide teksten zijn afkomstig van de vertaler, ene Jan Mulock Houwer, over wie geen verdere informatie wordt verstrekt, en die ook op het internet niet te vinden is. De man zorgde ook nog voor een naschrift van negen bladzijden, nog steeds klein gezet, met wat hij een ‘Verantwoording’ noemt, onder de titel ‘Motivatie en waardenbesef in crisistijd’, wat dus zijn ondertitel verklaart, die dus niet van Weil is, evenmin als de titel zelf, trouwens. Daar vinden we een vage verwijzing naar het origineel van deze vertaling, namelijk de naam van de redactrice van het Franse boek (getiteld L’Iliade ou le problème de la force et autres essays sur la guerre, maar dat komen we hier niet te weten), Valérie Gérard. Maar onze vertaler wijst haar ‘zeer uitgebreide begeleidende informatie en commentaar van de hand, als zou ze ‘de onderliggende essentie van het leven en denken van Simone Weil aan het zicht onttrekken’. Vreemd toch allemaal. Er zijn zeven bladzijden noten bij de tekst, eveneens van de vertaler, maar die zijn uit een nog kleinere letter gezet; de nootnummers kan je alleen met een loep ontcijferen. Bovendien staat daarin niets dat je al niet weet, of niet overal (beter) kan vinden, of niet best kan missen. Een lange eindnoot, nr. 39, wordt op dezelfde pagina twee keer afgedrukt. Slordig.
En dan de vertaling. Al meteen vond ik die erg stroef en on-Frans. Ja maar, hoor ik je zeggen, dat kan toch niet anders, in een Nederlandse vertaling? Hoe kan die wel ‘Frans’ zijn? Toegegeven, Frans, en dan vooral klassiek Frans, is lastig om te vertalen in het Nederlands (en het Engels, het Duits…). Maar het ‘vertaals’ dat we hier voorgeschoteld krijgen, doet helemaal geen recht aan de originele teksten van Simone Weil, en is ook geen vlot Nederlands. Tijdens de eerste kleine honderd bladzijden ging ik noodgedwongen enkele passages nakijken in de Franse tekst (vrij beschikbaar op het internet), en mijn ogen gingen open. Waar ik moest worstelen met het ‘Nederlands’ van de vertaler om iets van de tekst en de gedachten van Simone Weil te begrijpen, bleek haar eigen tekst een schoolvoorbeeld van Franse helderheid en welsprekendheid. Bij een verdere vergelijking van verscheidene passages werd het meteen duidelijk dat we hier niet te maken hebben met een nauwkeurige vertaling, maar met haastig en slordig maakwerk. Zonder enige aanleiding of reden worden zinnen in stukken gehakt, worden verwijzingen verkeerd begrepen, worden uitdrukkingen en zelfs eenvoudige woorden onjuist vertaald. Als je iets van Weil wil lezen, doe dat in het Frans, of in een professionele vertaling. Ik heb de resterende essays in het Frans gelezen, en in plaats van voortdurende ergernis en frustratie was een onverdeeld genoegen nu mijn deel.
Een sprekend voorbeeld is het verschil tussen de titel van het Franse boek en die van de vertaling. In het Frans vinden we een sleutelwoord terug van de filosofie van Weil, la force, dat ook in elk van de essays voortdurend en prominent voorkomt. De vertaler heeft dat verdonkeremaand, en vervangen door zijn eigen nietszeggende ‘motivatie in crisistijd’. Overigens vertaalt hij force door ‘kracht’, terwijl het duidelijk om ‘geweld’ gaat, anders worden de woorden van Weil onbegrijpelijk.
Je hoeft het niet eens te zijn met alles wat Weil zegt om te kunnen genieten van wat ze zegt en hoe ze het verwoordt. En wat ze zegt is altijd intrinsiek zinvol, steeds zeer informatief, heel vaak in hoge mate verhelderend, en niet zelden uiterst bruikbaar voor onze tijd, terwijl de teksten dateren van net voor en tijdens WO II. Wat we hier lezen over oorlog is voor iedereen, ook voor humanisten, van fundamenteel belang, en het getuigt zowel van een grote vertrouwdheid met en een grondig inzicht in de filosofie en de literatuur, als van een oprechte diepmenselijke bezorgdheid. Deze essays vormen zonder enige twijfel een uitzonderlijk hoogstaande bezinning op cruciale aspecten van ons bestaan als individu en van onze samenleving, of de onmogelijkheid daarvan, wanneer we elkaar naar het leven staan. Bovendien zijn ze van een literair niveau dat de lezing tot een waar intellectueel genot maakt.
Het is des te schrijnender dat deze belangrijke en zeer lezenswaardige essays zo grondig verknoeid worden in deze waardeloze publicatie. Je leest nog beter niets van Simone Weil dan dit.
Karel D’huyvetters
Meer van Karel D'huyvetters
Karel D’huyvetters
