28 april 2024
Denken zonder leuning. Essays over vrijheid, cultuur en politiek
Het denken zonder leuning is een mooie beeldspraak van de manier van redeneren van Hannah Arendt. Denken zonder beperking, maar dan ook zonder beveiliging.
Hannah Arendt werd in 1906 geboren in Linden bij Hannover. Ze overleed aan een beroerte in 1975 in New York. Ze was een Duits-Amerikaanse Joodse filosofe. In 1941 ontvluchtte ze Duitsland en Europa voor het nationaalsocialisme en de Jodenvervolging. Vanaf 1941 woonde en werkte ze in de Verenigde Staten.
In 1924 begon ze in Berlijn met haar studie filosofie en theologie. In Marburg zette ze haar studie verder bij Martin Heidegger. De sofist van Plato was het onderwerp van het werkcollege. Hierna studeerde ze in Freiburg bij Edmund Husserl om tenslotte bij Karl Jaspers in Heidelberg haar proefschrift te schrijven: Der Liebesbegriff bei Augustin. In 2022 verscheen de Nederlandse vertaling hiervan bij uitgeverij Ten Have: Het liefdesbegrip bij Augustinus. Dit proefschrift was een kritische beschouwing van de wijze waarop Augustinus de liefde tot God doordacht en doorleefde. Arendt maakte de stap van “amor dei” naar “amor mundi”, het integreren van naastenliefde in de wereld. “Amor mundi” of “liefde voor de wereld” was voor haar de zorg om pluraliteit, de bereidheid om samen te leven met andersdenkenden. Dit thema zal in haar verdere geschriften blijven doorklinken.
Ze wilde democratie niet reduceren tot de macht van het getal of een algemene wil. Haar levenslot wilde ze niet beperken tot het eenzame denken van de filosoof. Het ging er haar om de concrete situaties in de wereld te begrijpen en beginnende crisissen te duiden. Haar ideeën waren niet populair omdat ze steeds tegendraads was aan heersende meningen. Arendt mengde zich in vele debatten en had steeds een eigen uitgesproken mening.
In Denken zonder leuning zijn tien essays van haar opgenomen. Ze handelen over de meest diverse onderwerpen, maar de lezer wordt telkens meegesleept door haar heldere en oorspronkelijke manier van denken. Voor Arendt stond politiek denken immers gelijk aan vrij denken, zonder enige religieuze, morele of historische grondregel.
Arendt schreef veel en deze tien essays zijn daar een voorbeeld van. Je vindt hier lezingen, recensies, interviews, toespraken en artikelen terug. Ze tekenen haar ontzettende schrijfdwang. Na haar dood doken er telkens weer essays op die nog niet gepubliceerd waren. In 2018 verscheen Thinking without bannister met nooit uitgegeven essays. Uit dit lijvige boek werd in Denken zonder leuning een keuze gemaakt die haar interesses, obsessies en veelheid aan ideeën weergeeft.
Het laatste essay Heidegger tachtig jaar handelt over het denken van haar professor in Marburg waar ze het werkcollege De sofist van Plato volgde. In dit essay lees je een pleidooi van haar over Heideggers “vergissing”.
Op pagina 280 staat dit mooi en indrukwekkend stukje: “In oorsprong is het de verwondering zelf die de stilte veroorzaakt en verspreidt, en het is vanwege die stilte dat de afscherming tegen alle geluiden, ook het geluid van de eigen stem, de noodzakelijke voorwaarde wordt voor het denken dat zich vanuit de verwondering ontwikkelt”.
De tien essays die opgenomen zijn in deze uitgave, werden geschreven tussen 1953 en 1971. Zij vormen een spiegel van het denken van Hanna Arendt. Haar denken is onbeperkt en nog steeds actueel.
Paul Van Aelst
Paul Van Aelst
Vertaald door W. Hansen
Meer van Paul Van Aelst
