8 december 2024
Het eerstvolgende station is…
De geschiedenis van het reizen met de trein
Wim Daniëls, gewezen leraar Nederlands en Duits, is thans fulltime schrijver en taaladviseur. Hij is een echte veelschrijver. Er zouden reeds 120 boeken op zijn naam staan. Hij is tevens podiumkunstenaar en tv-presentator. In 2019 verscheen zijn boek Het Dorp waarin hij op zoek gaat naar het vroegere dorp, het dorp van vóór 1970, met zijn typische dorpsfiguren, het dorpscafé, de kleine en grote dorpsdrama’s, de dorpspolitiek. In 2023 herhaalde hij deze thematiek in zijn boek De vervlogen tijd. De schrijver heeft duidelijk een hang naar “de tijd van toen”.
Suzanne Voets studeerde Nederlandse Taal & Cultuur aan de Radboud Universiteit Nijmegen met focus op de 19e eeuw. Pas 20 jaar oud debuteerde zij in 2021 met De Toverlantaarn, een verhalenbundel geïnspireerd door de Camera Obscura van Nicolaas Beets.
Straks is het tweehonderd jaar geleden dat in 1825 de eerste trein in Engeland reed. De trein is dus ouder dan de trapfiets die pas in 1860 uitgevonden werd. De fiets is nochtans een veel eenvoudiger vervoermiddel. In Nederland reed de eerste trein in 1839 van Amsterdam naar Haarlem, vier jaar nadat de trein in België zijn entree gemaakt had op het traject Brussel – Mechelen.
In Nederland kende het spoorwegnet een eerder trage expansie. Er werd weinig geïnvesteerd zodat er in 1860 amper 350 km spoorlijn aangelegd was. België beschikte toen over meer dan 1.500 km spoor.
De auteurs hebben duidelijk een hart voor de trein. Op boeiende wijze belichten zij de evolutie in het treinreizen over de laatste tweehonderd jaar. In die periode is er heel wat veranderd: de tractie van steenkool over diesel naar elektriciteit, het uitzicht van de trein en het comfort van de reizigers verdeeld over drie en later twee klassen, de vervoerbewijzen, de rol van de treinbegeleiders, enz. Zij doorspekken hun verhaal met kleine en grote anekdotes.
Nederland kende in de voorbije eeuw twee langdurige treinkapingen door Zuid-Molukse jongeren die de oprichting van een onafhankelijke republiek der Zuid-Molukken eisten. Beide kapingen vonden plaats in Drenthe. In 1975 duurde de kaping twaalf dagen. De machinist en twee passagiers werden doodgeschoten. In 1977 duurde het zelfs drie weken vooraleer de kaping met geweld beëindigd werd. Twee gegijzelden en zes kapers verloren het leven.
De Nederlandse Spoorwegen kenden nog een andere zwarte bladzijde. Meer dan honderdduizend Joden werden per trein naar Westerbork gebracht en daarna naar de vernietigingskampen gedeporteerd. Pas zestig jaar later bekenden zij fout en compenseerden zij de nog weinig overlevenden en hun nabestaanden.
Het is echter niet allemaal kommer en kwel. Zo verneemt de lezer dat er tot 1858 geen uniforme tijd in Nederland was. Er was een verschil van 14 minuten tussen Arnhem en Amsterdam. Niet alle spoorwegklokken gaven dezelfde tijd aan wat erg problematisch was voor de uurregeling van het treinverkeer.
Van 1860 tot aan de Tweede Wereldoorlog waren er afzonderlijke vrouwencoupés om opdringerige kerels en rokende mannen te weren. Er mocht er niet gerookt worden en rokende vrouwen namen hun toevlucht tot de mannencoupés. Hitsige mannen moesten zij erbij nemen…
We kennen ook de regenverzekering niet meer. Om de pijn van de economische crisis in de jaren dertig van vorige eeuw te verzachten boden de Spoorwegen aanzienlijke kortingen aan op binnenlandse trajecten. Daaraan werd ook een gratis regenverzekering gekoppeld. Bij een bepaalde hoeveelheid regen op de plaats van bestemming kreeg men zijn geld terug.
Voor velen is de trein het ideale vervoermiddel dat de reiziger tot in het centrum van de grote steden brengt, zonder de stress van het drukke verkeer en de onvermijdelijke files. De treinreis kan weleens tegenvallen door vertragingen, overvolle treinen en vervelende, luidruchtige medereizigers, maar doorgaans valt alles best mee.
De auteurs bieden de lezer een nostalgische blik op tweehonderd jaar spoorgeschiedenis. Door zich telkens her uit te vinden konden de spoorwegen passend reageren op nieuwe uitdagingen en maatschappelijke evoluties.
Een vlot leesbaar werk, mooi geïllustreerd met talrijke schetsen. Een aanrader voor al wie geïnteresseerd is in de geschiedenis van Nederland en zijn spoorwegen.
Ignace Claessens
Meer van Ignace Claessens
Ignace Claessens
