11 maart 2025
De omvang van de wereld
In deze roman lezen we de gedachten van vier personages. Een oude man overziet zijn leven. Hij is een 77-jarige rijke, zieke industrieel die als jongeman een kind verwekt heeft bij een werkneemster. Die dochter heeft hij in dienst genomen om hem op te volgen. Zij is de tweede van de vier personages. Een derde stem is een jongere dame, die bij hem woont en hem gezelschap houdt. De vierde stem is haar minnaar, een advocaat. Er is op een vage manier sprake van een complot van die twee laatsten, dat erop gericht is om de erfenis te stelen.
Vooraleer je aan de lectuur van dit boek begint, is het niet slecht de achterflap te lezen, zodat je begrijpt dat er vier stemmen aan het woord zijn. Hoe het afloopt heeft geen belang, wat telt zijn de vervlochten levens van de vier personages en hun gedachtegangen die we volgen.
Behalve in de weergave van conversaties, staan er geen hoofdletters of punten, enkel komma's. Het eerste hoofdstuk (en ook de volgende) is dus één zin en inderdaad, beter kan je een gedachtegang niet weergeven. Ik vond het evenwel uitermate moeilijk om te lezen en vandaar dat ik dit laatste boek van Antunes slechts drie sterren gaf, al wordt hij - vooral in Portugal - geprezen om zijn vele literaire verwezenlijkingen.
Er komen blijkbaar veel autobiografische elementen in dit boek aan de orde. De oude man denkt aan zijn kinderjaren, het dorp en de stad, aan zijn opname in het ziekenhuis. Wat vooral primeert zijn de gevoelens van eenzaamheid. De dochter denkt aan de man die haar moeder kwam bezoeken: "mijn moeder starend naar gisteren op de verveloze gammele bank, steeds in het gezelschap van een half dozijn duiven, met hun handen op de rug en daarin een snoepje..." Deze gedachten worden een bladzijde verder bijna letterlijk herhaald, vermoedelijk omdat ze verband houden met de ontmoeting met haar vader.
Al de hoofdthema's uit de vorige boeken van Antunes komen voor in de 19 hoofdstukken: de oorlog, de eenzaamheid, de stad Lissabon, het dorp van zijn jeugd, hoe zijn geheugen werkt, zijn kinderjaren. Er is sprake van rouw om wat nooit heeft kunnen gebeuren, van verdriet over liefde die nooit heeft kunnen bestaan, van vraatzucht die nooit bevredigd is. Op de kaft is sprake van humor, maar die is moeilijker te vinden dan de neerslachtigheid, de treurigheid en af en toe de wanhoop, die letterlijk van elke bladzijde afstralen.
Er is dus geen sprake van een echt verhaal. De overpeinzingen zijn soms filosofisch, soms schrijnend poëtisch, soms "weemoedig als een fado", om het met de woorden van inleider Arjan Peters te zeggen. Die geeft ook een pluim aan de vertaler Harrie Lemmens "die opnieuw bereid was die grote roman in bijtend en zingend Nederlands om te zetten".
Gerda Sterk
Meer van Gerda Sterk
Gerda Sterk
