17 juli 2025
CHANSON - een gezongen geschiedenis van Frankrijk
De alom geprezen schrijver Bart Van Loo is niet aan zijn proefstuk toe. ‘Napoleon’, ‘De Bourgondiërs’ en ‘Mijn Frankrijk’, wie kent die werken niet? Gehuwd met een Française, ik ook, zet hij in dit werk op een alternatieve manier de geschiedenis neer van Frankrijk door middel van het fenomeen ‘chanson’.
Een tijdje geleden zag ik Bart Van Loo over dit werk aan het woord in ‘De Afspraak’. Presentator Bart Schols slaagde er met veel moeite in om het enthousiasme van de schrijver af te remmen toen hij vertelde over één der laatste interviews met Charles Aznavour. Ik ben 16 jaar ouder dan Bart Van Loo en dat betekent dat mijn jeugd nog meer werd beïnvloed door het chanson van onze zuiderburen.
De Franse taal beheersen was volgens mijn vader, die in de hoofdstad aan zijn loopbaan begon bij ‘den Staat’, ook voor mijn toekomst en ‘schoon’ staatspensioen later een must. We keken samen naar ‘Rijsel’, niet alleen een stad over de grens, maar ook een Tv-zender en de platenkast zat vol met Bécaud, Adamo, Brel, Piaf en Moustaki. (Zatte Gainsbourg en ‘Je t’ aime moi non plus’ kocht ik later stiekem zelf!)
Of hoe de fistel van Lodewijk XIV mee aan de wieg staat van het Britse volkslied, de constipatie van Lodewijk XV doorwerkte tot in het chanson van de twintigste eeuw, maar ook Serge Gainsbourg voor een uitgespuwde reggaeversie van de ‘Marseillaise’ tekent.
Bart Van Loo
Deze dikbuikige pocket van 495 bladzijden leg ik na enkele alinea’s meteen pal naast mijn laptop. In de ene hand houd ik het boek vast en met de wijsvinger van mijn andere hand tik ik op de computermuis. Voortdurend wil ik opzoeken en vooral beluisteren waar Bart Van Loo zo dolenthousiast over is. Zijn gedetailleerde kennis van de geschiedenis van Frankrijk en daaraan gekoppeld muziek en uitvoerders is fenomenaal. Het is wel degelijk een gezongen geschiedenis van dat land. Die geschiedenis begint bij Karel de Grote (‘Sacre Charlemagne’) en wat een piepjonge France Gall daarover wist te zingen. Protestliederen in de 17e eeuw maar ook Renaud, ‘le chanteur énervant’, zet de traditie van opstandigheid en kritiek verder. Bart Van Loo legt bij ieder hoofdstuk en uitvoerders ook de link met artiesten of strekkingen buiten Frankrijk. Gaat het over Bécaud, Bourvil en Julien Clerc dan gaat het ook over The Beatles, Django Reinhardt of zelfs The Pogues.
Of hoe Vanessa Paradis doorbreekt met een knipoog naar de Eerste Wereldoorlog, hoe het belangrijkste Franse anti oorlogslied ‘La chanson de Craonne’ tot 1974 verboden blijft, maar ook hoe de zoon van een Vlaamse de eerste wereldster van het chanson wordt.
Bart Van Loo
Frankrijk is net zoals de rest van Europa niet vrij van opstanden, aanslagen, revoluties, koloniale drama’s en twee wereldoorlogen en dat beheerst voortdurend het oeuvre van liedjesschrijvers en vertolkers. Jacques Brel, een Belg nota bene, brengt op een van zijn laatste langspeelplaten het verhaal van de moord op de socialist en pacifist Jean Jaurès aan de vooravond van de eerste wereldoorlog. Ik zoek het meteen op. Tijdens oorlogen en bezettingen staan sommige populaire vertolkers wel eens aan de verkeerde kant van de geschiedenis en dat wordt daarna heel snel rechtgezet. Er zijn er ook nogal wat met roots buiten het ‘Douce France’ van Trenet. Dat zijn o.a. Dave, Aznavour, Gainsbourg, Montand, Brel en die ruige rocker Jean-Philippe Léo Smet, beter gekend als Johnny Hallyday, waar mijn schoonmoeder nog steeds wild van wordt.
Of hoe Serge Lama onbedoeld de Franse malaise bezingt, Michel Fugain zich ontpopt als de heraut van de zomerliefde, Michel Sardou succes oogst met foute teksten en Charles Aznavour het wanneer dat nog niet zo evident is onverwacht opneemt voor de homoseksuele medemens.
Bart Van Loo
Chanson van Bart Van Loo is niet alleen een gezongen geschiedenis van Frankrijk maar meteen ook een heel indringend relaas van mijn eigen jeugd. Een passionele leraar Frans had het met stevige Franse volzinnen over François Villon, de middeleeuwse dichter en vrijbuiter. Bart Van Loo vindt zijn teksten terug in chansons van Léo Ferré en Serge Reggiani. Uniek is hoe de schrijver het soms verre verleden koppelt aan het heden, de muziek van toen met de artiesten van nu. Ga je naar het legendarische kerkhof Père Lachaise in Parijs dan ga je na het traditioneel bezoekje aan het graf van Jim Morrison waar nog een joint ligt na te smeulen zeker ook even langs bij de steen van Edith Piaf. Neen, het Franse chanson is niet dood want op maandag 14 juli (quatorze juillet!) ga ik langs in het WCZ Hallehuis waar mijn 92-jarige vader verblijft. Er is een optreden van een zangeres die er in de cafetaria een medley brengt van Franstalige nummers.
Of hoe Johnny Hallyday Frankrijk tot de rock ‘n-roll bekeert, Claude François en Christophe het hart van talloze vrouwen sneller doet kloppen en hoe het klassiek chanson à la Claude Nougaro en Barbara stevig overeind blijft.
Bart Van Loo
Jawel, ik kwam met dit boek steeds dichter bij mijn idolen en vooral idealen uit mijn jeugd. Met Claude-Michel Schonberg en zijn ‘Striptease à l’envers’ in ‘Elle et moi’ zal een naakte vrouw die zich nadien langzaam terug aankleedt nooit meer hetzelfde zijn. Uiteraard heb ik mijn favorieten maar zijn er ook sommige uitvoerders die me niet liggen of plots jaren later terug in de smaak vallen. Ik verkocht het singeltje ‘Je ’t aime moi non plus’ van Serge aan een collega verzamelaar en heb daar nu spijt van. Ik ga in de voorhaven van Brugge aan boord van de gerestaureerde Askoy II van Brel en sta oog in oog met zijn gitaar. Zijn theatervertolking in ‘L’homme de la mancha’ van Don Quichot doet me nog steeds huiveren. Als ik oude opnames vind van ‘La bohème’ van Aznavour met de traditionele witte zakdoek weet ik nu meer dan vroeger wat het betekent: ‘toi qui as posé nue’. Dat vraaggesprek met die kleine Armeniër waarover de schrijver het in ‘De Afspraak’ zo uitgebreid had motiveerde me dus nog meer om het boek te lezen. Ik ga ook snel nog eventjes op zoek naar ‘Comme ils disent’ waarin Shahnur Vaghinak Aznavourian het eenzame leven van een ouder wordende alleenstaande travestie moedig maar heel aandoenlijk beschrijft.
Chanson van Bart Van Loo is een stevige aanrader voor oud maar ook jong die geboeid is door het muzikale en andere verleden van Frankrijk. Het is een land waar eigenlijk heel wat chansonniers inwijkelingen waren en waar ook één der grootste acteurs (Louis de Funès) eigenlijk een Spanjaard was. Maar dat is een ander verhaal.
Michel Ackaert
Meer van Michel Ackaert
Michel Ackaert
