19 oktober 2025
Homo criminalis
Na een halve loopbaan achter de grijze betonnen muren van één der grootste gevangenissen van dit land ben ik meer dan gemiddeld geïnteresseerd in het fenomeen criminaliteit. Van de onhandige junk handtasjesdief tot de witte boordcrimineel of van de berouwvolle trieste passiemoordenaar tot de koele huurling sniper, ik zat er tussenin en de sterke verhalen kwamen ongevraagd dagelijks op me af.
Het spreekt vanzelf dat er achter iedere misdadiger ook nog een groter algemeen verhaal zat. Dat was soms een totaal misgelopen verkeerde of zelfs onbestaande opvoeding, een foute vriendenkring maar in enkele gevallen ook een goed geoliede organisatie met een strikte hiërarchie en een historiek die heel ver terugging in tijd en ruimte. Criminaliteit, een fenomeen van vroeger, nu en nog veel verder in de toekomst? Die vragen beantwoordt Mark Galeotti, historicus en Ruslandkenner in Homo criminalis.
“Elke gangster kende zijn rol en plek binnen de hiërarchie. Hun operaties werden zorgvuldig georganiseerd door een uitgekookte godfather die wist hoe belangrijk loyaliteit is.” (blz. 9/10) Een uittreksel uit de bestseller van Mario Puzo’s De Peetvader (1969) en verfilmd met Marlon Brando in de hoofdrol? Neen, dit is een beschrijving in Rinconete y Cortadillo uit de reeks ‘Novelas ejemplares’ van Miguel de Cervantes Saavedra (1547-1616). Jawel, de schrijver van Don Quichot verhaalt een op feiten en de werkelijkheid gebaseerde boevengemeenschap in het Sevilla van zijn tijd.
“Georganiseerde misdaad is een voortdurende zakelijke onderneming die losstaat van de traditionele en wettelijke sociale structuren en waarin een aantal mensen samenwerkt binnen een eigen hiërarchie om macht en invloed te verwerven om er via illegale activiteiten beter van te worden.” (blz. 19/20)
“Banditisme was in veel vroegmoderne samenlevingen een al lang bestaand en zelfs gerespecteerd vak.” (blz. 24)
“In welk opzicht, zoals ook Augustinus zich afvroeg, onderscheidt de staat zich eigenlijk van de bende? Het tamelijk ongemakkelijke antwoord luidt dat er qua zowel vorm als activiteit in wezen vrij weinig is wat een staat onderscheidt van een goed geleide misdaadorganisatie.” (blz. 40)
Wat je vooral verbaast doorheen dit boek is dat de grens tussen de bovenwereld en de onderwereld soms onbestaand is. Hoe ontstaan bendes en criminele groeperingen? Hoe staat de maatschappij tegenover outlaws? Ben je slachtoffer, weldoener, deelnemer of zelfs concurrent? Als de Japanse yakuza na één der grootste rampen uit de geschiedenis als eerste verschijnt met hulpgoederen dan weet je het wel. Wanneer is een piraat of ordinaire zeerover plots een legitieme kaper om vervolgens zijn loopbaan te eindigen als gerespecteerde zakenman, bestuurder of staatshoofd? Een sprookje? Een Robin Hood verhaal? Helemaal niet, want ga maar eens een peperduur terrasje doen in het Monaco van zijne hoogheid Albert Alexandre Louis Pierre Grimaldi en vraag eens wat zijn voorvaderen deden voor de kost.
“De Ishikawa-rivier, de korrels puur wit zand stromen misschien weg, maar de zaadjes van de dieven zullen nooit verdwijnen.” (16e-eeuwse Japanse dief, bandiet Ishikawa Goemon net voordat hij levend werd gekookt, blz.312)
Michel Ackaert
