28 november 2025
AMSTERDAM! oude foto’s 1947 - 1970
Ed van der Elsken (1925-1990) was een Nederlands fotograaf en cineast. Hij publiceerde een twintigtal fotoboeken. Mensen in allerlei culturen en omstandigheden boeiden hem. Veel van zijn werk kan als sociale fotografie gekenmerkt worden.
Amsterdam! oude foto’s 1947-1970 verscheen in 1979. Het boek is nu aan zijn vijfde druk toe.
Ed van der Elsken legde Amsterdam liefst van lekker dichtbij vast: mooie buurten en verkommerde wijken en panden, fatsoenlijke en minder fatsoenlijke mensen. Arbeiders, smerissen, jongeren, mooie meiden, dompelaars, dronkaards, vuilniszoekers, messenslijpers en thuisbezorgers met bakfiets legde hij met veel mededogen vast op de gevoelige plaat.
Hij hield van de straat en van actie. Amsterdam was zoals elke Europese hoofdstad het toneel van betogingen en manifestaties. De auteur stond er vaak middenin. Veel aandacht besteedde hij aan het gewelddadig protest van provojongens en -meiden bij het huwelijk van Beatrix met Claus in 1966.
Hij verschaft ons zeker geen somber tijdsbeeld. Amsterdam is ook het toneel van vrolijke optochten, kermis, straatoptredens, danspartijtjes op straat en sportmanifestaties.
In de periode 1947 – 1970 hebben de stad en haar bewoners een grondige metamorfose ondergaan. Vele gebouwen, soms ganse wijken werden gesloopt, waaronder de Joodse buurt aan het Waterlooplein. Er waren toch geen Joden meer stelt de auteur vast waarbij hij uithaalt naar de bevolking die te weinig deed om de Joden te beschermen:
“Blijf met je rotpoten van onze rotjoden” af zeiden we in de oorlog tegen de nazi’s. We hebben het niet duidelijk genoeg gezegd, we hebben er niet genoeg voor over gehad om die mensen te beschermen. Laten we maar gauw een paar grote gebouwen op ons slechte verleden, op ons slechte geweten zetten. En alles vergeten.”
Ook het uitzicht van de bewoners is sterk veranderd. Kort na de oorlog droegen alle mannen nog een hoofddeksel, meestal een hoed. Zonder das gingen zij de straat niet op. Voor het keurig kortgeknipte kapsel kwam het lange haar in de plaats. In 1955 droegen de “nozems” nog een pak, eind de jaren zestig een lederen jekker. De raamprostituees waren aanvankelijk nog zedig gekleed maar al spoedig etaleerden ze zich met een minimum aan textiel. Zowel op feestjes als op straat rookte vrijwel iedereen.
De auteur bezorgt een mooi beeld van zijn Amsterdam uit de bewuste periode. Daarbij gaat zijn voorkeur uit naar het spontane, het volkse, het pittige, het ruige, het impulsieve, het intieme, het rauwe maar ook het vrolijke, alles onvervalst zonder pose.
Ofschoon de beelden voor zichzelf spreken, moet de auteur ze soms wat duiden, wat geen overbodige luxe is en zelfs wat uitvoeriger en frequenter had mogen gebeuren.
Wie houdt van Amsterdam zal het boek koesteren, de foto’s herbekijken en nieuwe inzichten ontdekken, mijmerend over de tijd die onherroepelijk voorbij is.
Ignace Claessens
