4 januari 2021
Door leugens verleid. Hoe je fake news en andere vormen van manipulatie herkent en bestrijdt
Misschien is het motief van het boek nog best omschreven in de inleiding: “We zoeken naar waarheid en vinden leugens”. Van Dale kent meer dan zestig alternatieven voor “misleiding” en Klerks gebruikt ze bijna allemaal.
Ik geef even een samenvatting van de inhoud die je met dit boek voorgeschoteld krijgt.
Na een overzicht over de beïnvloedbaarheid van de mens via psychologische operaties, past Klerks die inzichten toe op oorlogsvoering, vooral dan op WO I en WO II. Hoe hij verder de complexe materie uitwerkt, schrijft hij zelf op p.32. In hoofdstuk twee reikt hij een theoretisch kader aan, met een definitie van belangrijke begrippen en met voorbeelden uit 3 domeinen. In hoofdstuk drie geeft hij de historische achtergrond. In hoofdstuk vier laat hij zien hoe psychologische technieken praktisch worden toegepast op neuromarketing, journalistiek, wetenschap en andere terreinen. Hoofdstuk vijf behandelt juridische en ethische aspecten, terwijl hoofdstuk zes beschrijft hoe de samenleving zich kan verdedigen. Zeven biedt een analyse, geeft conclusies en een vooruitblik op de toekomst waarin sociale netwerken, reclames die u bereiken via algoritmes, nepnieuws, complotdenken, cybercrime, doxing en dies meer aan bod komen.
Na een overzicht over de beïnvloedbaarheid van de mens via psychologische operaties, past Klerks die inzichten toe op oorlogsvoering, vooral dan op WO I en WO II. Hoe hij verder de complexe materie uitwerkt, schrijft hij zelf op p.32. In hoofdstuk twee reikt hij een theoretisch kader aan, met een definitie van belangrijke begrippen en met voorbeelden uit 3 domeinen. In hoofdstuk drie geeft hij de historische achtergrond. In hoofdstuk vier laat hij zien hoe psychologische technieken praktisch worden toegepast op neuromarketing, journalistiek, wetenschap en andere terreinen. Hoofdstuk vijf behandelt juridische en ethische aspecten, terwijl hoofdstuk zes beschrijft hoe de samenleving zich kan verdedigen. Zeven biedt een analyse, geeft conclusies en een vooruitblik op de toekomst waarin sociale netwerken, reclames die u bereiken via algoritmes, nepnieuws, complotdenken, cybercrime, doxing en dies meer aan bod komen.
Dit indrukwekkende boek is niet van het soort dat je snel even uitleest. Het werk is niet voor iedereen toegankelijk, al was het maar omdat hij de vele fragmenten in het Engels onvertaald laat. Zelfs Dostojevski spreekt Engels (p.108). De rake citaten van Voltaire, waarmee hij elk hoofdstuk opent, staan er wél in het Nederlands in. Het boek is daarenboven geschreven in een zwaarwichtige stijl. Het is alsof je een college volgt met een inleiding waarin Klerks de krijtlijnen uitzet van wat hij in het hoofdstuk behandelt. Meestal sluit hij af met een samenvatting waarin hij de essentie opnieuw verwoordt. Het voordeel is duidelijkheid, het nadeel is een zekere saaiheid die erg geïnteresseerde lezers nochtans niet zal afschrikken.
Als hij het heeft over landen die misleiding veelvuldig hanteren, dan zijn de Russen nooit veraf. Met talrijke voorbeelden illustreert Klerks hun schurkachtig bedrog. Trump is natuurlijk hét voorbeeld van het zichzelf indekken met halve waarheden en leugens. Klerks volgt de mainstream. Churchill is in zijn ogen een voorbeeldig staatsman: “… onconventionele ruimdenkendheid”(p.151), “De grote staatsman had het inzicht… zoals het een goede leider betaamt… ” (p.152), “Door zulk visionair en doortastend leiderschap...” (p.153).
In Het Vrije Woord van dec. 2020 las ik een bijdrage van Lukas De Vos waarin hij het volgende schrijft over Churchill: “...misdaden tegen de mensheid. Heeft Churchill die niet op zijn geweten?”, “Het Internationaal Gerechtshof in Den Haag zou een forse kluif aan de zaak gehad hebben, een man die openlijk de uitmoording van ongewapende burgers beveelt – met drie keer meer doden dan in Srebrenica.”, “… dat Churchill al in 1939 een geheime operatie opzette om sabotage en aanslagen te plegen in Duitsland zelf”.
Het lijkt erop dat Klerks niet altijd streeft naar een objectieve invulling van de waarheid of de leugen, maar zijn eigen opinie geeft met regelmatig een “zou” of “naar verluidt”. Een voorbeeld daarvan op p.153: “Duitsers zouden naar verluidt geen humor hebben, terwijl Monty Python, Mr.Bean en Blackadder wereldberoemd zijn.”
In Het Vrije Woord van dec. 2020 las ik een bijdrage van Lukas De Vos waarin hij het volgende schrijft over Churchill: “...misdaden tegen de mensheid. Heeft Churchill die niet op zijn geweten?”, “Het Internationaal Gerechtshof in Den Haag zou een forse kluif aan de zaak gehad hebben, een man die openlijk de uitmoording van ongewapende burgers beveelt – met drie keer meer doden dan in Srebrenica.”, “… dat Churchill al in 1939 een geheime operatie opzette om sabotage en aanslagen te plegen in Duitsland zelf”.
Het lijkt erop dat Klerks niet altijd streeft naar een objectieve invulling van de waarheid of de leugen, maar zijn eigen opinie geeft met regelmatig een “zou” of “naar verluidt”. Een voorbeeld daarvan op p.153: “Duitsers zouden naar verluidt geen humor hebben, terwijl Monty Python, Mr.Bean en Blackadder wereldberoemd zijn.”
Een ander voorbeeld van vooringenomenheid staat op p.265 over Monsanto en glyfosaat. Bij hem lees ik dat de schadelijkheid onbetwist is, terwijl in het ledenblad van SKEPP staat: “er is voldoende aangetoond dat glyfosaat in vergelijking met andere onkruidverdelgers – ook degene die in de biolandbouw gebruikt worden – minder doorweegt op het milieu en de gezondheid en effectiever is”. In een interview zegt Dirk Inzé: “Glyfosaat is op zichzelf onschuldig. In grote hoeveelheden is het toxisch, maar als je 20 liter water drinkt, ga je ook dood.” Carey Gillam wordt opgevoerd als een “journalist geviseerd door Monsanto”, terwijl ze in 2015 al ontslagen is door Reuters omdat ze Monsanto viseerde. Door andere journalisten wordt ze een complottheoretica, activiste voor de Organic food lobby en/of geobsedeerde cherry-picking aandachtzoeker genoemd.
Ik voel me niet bevoegd om te besluiten dat de schrijver door leugens verleid is. Ik heb enkel al googelend wat opzoekingswerk gedaan over zaken waarvan ik iets afweet.
Ik voel me niet bevoegd om te besluiten dat de schrijver door leugens verleid is. Ik heb enkel al googelend wat opzoekingswerk gedaan over zaken waarvan ik iets afweet.
Klerks past dikwijls inzichten rechtstreeks toe op Nederland, wat zijn boek voor de Vlaamse lezers toch iets minder interessant maakt.
In de uitgebreide bronnenlijst vinden we – naast meer dan 500 Engelstalige werken – Johan Braeckman en Maarten Boudry´s De ongelovige Thomas heeft een punt.
De begrippenlijst is zeker nuttig, de lijst met bronnen zelfs indrukwekkend. Het personenregister en het zakenregister vergemakkelijken het opzoeken.
Meer van Gerda Sterk
In de uitgebreide bronnenlijst vinden we – naast meer dan 500 Engelstalige werken – Johan Braeckman en Maarten Boudry´s De ongelovige Thomas heeft een punt.
De begrippenlijst is zeker nuttig, de lijst met bronnen zelfs indrukwekkend. Het personenregister en het zakenregister vergemakkelijken het opzoeken.
