11 maart 2023
De vergeten stad
Het inspirerende verleden van Forum Hadriani
De journalist Tom Buijtendorp publiceert geregeld werken over de Romeinse tijd in onze streken. Zo boog hij zich over de aanwezigheid van Julius Caesar in Nederland en België en over de gouden eeuw, de bloeiperiode van de Romeinse tijd in de Lage Landen. Hij promoveerde op het Forum Hadriani, basis van het hierna besproken werk.
Het Forum Hadriani bleef lang onbekend. De stad lag verborgen onder het niveau van het maaiveld in Voorburg bij Den Haag. Boven het maaiveld was niets bewaard gebleven en zichtbare aanduidingen van de aanwezigheid van een oude stedelijke nederzetting uit de tweede eeuw na Chr. ontbraken. Door de ligging in zandgrond en de hoge stand van het grondwater bleven de resten tamelijk goed bewaard. Aldus kon het grondplan van de nederzetting voor een deel gereconstrueerd worden.
De vergeten stad werd pas begin 19e eeuw uit de vergetelheid gered door opzoekingen van de toenmalige directeur van het Museum van Oudheden in Leiden. Ernstige opgravingen startten begin 20e eeuw waarbij de archeologen dachten aan de sporen van een militair fort. Pas in 1971 kwamen zij tot de bevinding dat de opgedoken resten een heuse stad vormden, naast Nijmegen de enige nederzetting aan de noordelijke grens met de Germanen die stadsrechten verkreeg. Op heden zijn nog maar enkele flarden blootgelegd, waaronder amper 24 woningen.
De auteur, geconfronteerd met onvolledige informatie, is noodgedwongen verplicht uit te gaan van hypothesen en veronderstellingen. De stad zou op haar hoogtepunt ongeveer duizend inwoners gehad hebben. Over de samenstelling van de bevolking is weinig bekend. Wellicht vestigden er zich een aantal veteranen van de legioenen die de noordergrens bewaakten, aangevuld met ambachtslieden en handelaars uit de streek.
Er zou ook een forum geweest zijn en een amfitheater, maar de exacte ligging kon nog niet getraceerd worden. De juiste inplanting van de vermoedelijke kroeg en van het schooltje kon evenmin bepaald worden. De auteur besluit dan ook dat “over het stadje nog veel onzeker en onbekend is”. Er ligt nog veel werk op de plank voor archeologen.
Architectuur was een grote passie voor Keizer Hadrianus, de vermoedelijke stichter van het stadje, dat ver van Rome in het uiterste noorden van zijn rijk lag. Hij had blijkbaar een baksteen in zijn maag. Een van zijn bekendste bouwwerken is de muur tussen Engeland en Schotland, Hadrian’s Wall. Hij zou ook betrokken geweest zijn bij de bouw van het Pantheon en de Engelenburcht in Rome. Voor zichzelf bouwde hij in Tivoli, in de nabijheid van Rome, een immense villa met baden, waterpartijen en uitgestrekte tuinen.
De auteur beperkt zich niet tot louter archeologie. Onder invloed van de Romeinse aanwezigheid ziet hij een grote ongelijkheid ontstaan in de bevolking, wat niet het geval was bij de oorspronkelijke inwoners, de Cananefaten. Huurwoningen zijn een nieuw verschijnsel. In de vorm van begrafenisclubs werd een vorm van uitvaartverzekering in het leven geroepen zodat ook minder welgestelden een begrafenis kregen. Deze clubs stonden ook in voor dodenherdenking, met voedsel en drank bij het graf van de overledene op diens verjaardag.
De schrijver combineert archeologie en filosofie, een ongebruikelijke benadering van een archeologisch onderwerp. Dit getuigt van uitgebreide filosofische kennis met veelvuldige citaten uit het werk van vooraanstaande filosofen zoals Seneca, Cicero, Aristoteles, Plautus en Epitectus. Vooral het stoïcisme, dat in Rome zeer populair was, komt uitgebreid aan bod.
De wisselwerking tussen archeologie, filosofie en sociologie, bezorgt de lezer boeiende lectuur. Het is geen werk om in één ruk uit te lezen. Wel op een traag tempo; hoofdstuk per hoofdstuk laten bezinken en af en toe herlezen. Het verschaft de lezer levensbeschouwelijke inzichten, die hij niet verwacht in een werk over een archeologisch onderwerp.
Hoe het verleden inspirerend kan werken.
Ignace Claessens
Meer van Ignace Claessens
Hoe het verleden inspirerend kan werken.
Ignace Claessens
