26 februari 2024
Monsters, exhibitionisten en andere bizarre wezens in kerken en kathedralen
Cois Geysen studeerde onder meer archeologie, theologie en geschiedenis. Zijn buitengemene interesse gaat uit naar de Germaanse, Keltische en christelijke cultuur. Zodoende onderzoekt hij al ruim vier decennia esoterisch erfgoed in binnen- en buitenland.
Als auteur is hij bekend van boeken als Krachtplaatsen en Leylijnen in Vlaanderen (2009) en De oude wijsheid (2008). Boeken die de geologische eigenschappen van de bouwplaatsen (krachtplaatsen) van de eerste heiligdommen verkennen en analyseren en bovendien peilen naar de diepere betekenis ervan.
Het boek waarop ik hier de aandacht wil vestigen opent een curieuze, soms bevreemdende en zelfs hallucinerende wereld vol van middeleeuwse christelijke vroomheid die abondant gelardeerd is met een flinke portie satire. Het behandelt in de vorm van vijf tot eenheid gegroeide hoofstukken achtereenvolgens vreemde creaturen op kerken en kathedralen, nog meer vreemde wezens, erotiek in de kerk, feesten in de kerk en ronduit vreemde vertoningen. De verschillende rubrieken schenken bijzondere aandacht aan de diverse vormen van steensculptuur die daarbij voorkomen.
Om tal van redenen noem ik dit met graagte een uitzonderlijk boek. Het bevat een schat aan informatie en werd zorgvuldig en op een royaal formaat uitgegeven. Het telt bovendien heel wat unieke illustraties, 374 om precies te zijn. Gewapend met zijn camera fotografeerde en bestudeerde de auteur immers jarenlang minutieus en nauwgezet de bizarre en bijwijlen mysterieuze beelden in ontelbare kerken en kathedralen in Europa.
Want na enkele decennia gefascineerd te zijn geweest door de heidense natuurreligies en het spoor van de megalietenbouwers te hebben gevolgd, groeide met de jaren Geysens interesse in wat daar quasi recht tegenover stond: het christendom en zijn meer dan indrukwekkende bouwwerken.
Als agnost heeft hij, naar eigen zeggen, buiten het belang van de bouwplaats geen enkele binding met de kerkelijke leer. Maar net zoals iedereen die er zich voor open stelt, gelovig of niet, ervoer ook hij telkens weer het gevoel van een mysterieuze aantrekkingskracht en een aparte sfeer wanneer hij voor zo’n bouwwerk stond of er gewoonweg binnenwandelde. Al wist je nooit echt waarom.
Een universeel symbool van kracht, schoonheid en perfectie, misschien?
Een universeel symbool van kracht, schoonheid en perfectie, misschien?
Hoewel vandaag de kerken zo goed als leeg lopen, is er meer dan ooit belangstelling voor de door de kerk onderdrukte kennis en inzichten die bewaard bleven bij de esoterische en gnostische stromingen en de mystici. De auteur geeft aan dat wij in de middeleeuwse kerken en kathedralen zowaar op zoek gaat naar de heilige (sic!) geometrie die gebruikt werd in de architectuur waarvan genootschappen als de vrijmetselaars aan de basis lagen van de vele geheime symbolen en patronen die men er vinden kan.
Ik bedien me hier met graagte van het bijwoord ‘sic met uitroepteken’, want mijns inziens wordt het woord heilig in deze context tot nader order steevast geassocieerd met het geloof in een goddelijke schepper die op een blauwe maandag zoiets als een universele meetkunde uit zijn hoge hoed zou hebben getoverd. Het citaat van de zelfbenoemde agnost Geysens klinkt in mijn oren daardoor onverwacht gek, toch?
Nu ja. Even mysterieus en nauwelijks beschreven of verklaard zijn de vreemde, fantastische stenen sculpturen waarvan sprake. Geysens belangstelling voor die zonderlinge beelden die vaak nog een heidense invloed hadden en overal in Europa verspreid waren, groeide samen met zijn zoektocht naar hun betekenis.
“Aan u is het geheim van het rijk Gods geschonken maar zij die erbuiten staan, krijgen alles in gelijkenissen omdat zij wel scherp kijken met hun ogen maar niet zien en wel luisteren met hun oren maar niet verstaan”
Uit het evangelie van Marcus 4.12
Uit het evangelie van Marcus 4.12
Want wat betekenen die monsters en draken die ons beloeren daar boven op die honderden kerken en kathedralen? Wat is de betekenis van die vreemde beesten die we op draagstenen en kapitelen vinden, van die zeemeerminnen en groene mannen, van die creaturen die hun tong uitsteken, hun mond wijd open trekken of aan hun lange baard trekken? Wat betekenen die exhibitionistische mannen en vrouwen die zich tentoon stellen in de meest onfatsoenlijke houdingen? Wat doen al deze onchristelijke, soms ronduit blasfemische sculpturen in het huis van God?
Nogal wat steen- en beeldhouwers hebben, naast de beheerste mystiek en de vrome devotie, in hun diverse creaties blijkbaar dus ook overvloedig aandacht geschonken aan het profane leven en aan de gewone mens met zijn soms bitsige spot, zijn gulle lach en met zijn ook al in die jaren verregaande al dan niet erotische fantasie.
Jammer dat de kunst die hier wordt beschreven een beklijvende vorm van stenen beeldhouwkunst is die grotendeels verborgen blijft, want ze is voor het grote publiek niet steeds even zichtbaar. Van op grote hoogte kijken er gargouilles of waterspuwers, chimères, grotesken, tonguitstekers, baard- en mondtrekkers, narren en andere dwaaskoppen, zeemeerminnen, onzedelijke vrouwen en wellustige koppels, enorme falussen en andere fabelachtige draakvormige dieren (de middeleeuwse bestiaria) of halfslachtige dieren die zowel de duivel als de hypokrisie kunnen symboliseren op ons neer en volgen zo ons ondermaanse doen en laten. The Big Morbid Monstrosity is watching You!
Al is dit boek geen wetenschappelijke studie maar veeleer een fotoboek, toch probeert de samensteller via beperkt onderzoek en passages uit de Bijbel antwoorden te vinden op de vraag wat al deze niet zelden choquerende maaksels en werkstukken betekenen.
Mogelijk vindt de lezer in dit hebbeding, dat een aparte en unieke kijk op de attitude van de middeleeuwse kerk inroept, sluitende verklaringen voor deze fantastische mengeling van sculpturen. Bovendien is het een welgekomen eerbetoon aan de vaardigheden en het vakmanschap van de steenhouwers van vele eeuwen geleden. Al bleef hun naam afwezig in historische bronnen, hun werk is er nog steeds om van te genieten en blijvend bij stil te staan. Waarvoor dank.
Benny Madalijns
Meer van Benny Madalijns
Benny Madalijns
