14 mei 2019
Waar kunnen we landen? Politieke oriëntatie in het Nieuwe Klimaatregime.
Latour is een Franse filosoof die bekommerd is over het reilen en zeilen van de moderne wereld. De moderne wereld waarin hij vaststelt dat zij hoe langer hoe minder “gemeenschappelijkheid” biedt. Bewijzen hiervan zijn: de Brexit, de toename van migratiestromen, de verkiezing van Trump, het failliet van een bepaalde opvatting over mondialisering alsook de vaststelling dat het klimaatakkoord van Parijs niet realiseerbaar is binnen het kader van het klassieke moderniseringsdenken. Deze factoren leiden tot een veralgemeend gevoel dat de bodem onder ieders voeten wegzinkt, wat dan weer leidt tot veralgemeende onrust- en angstgevoelens.
De oude interpretatie- en handelingskaders zijn onbruikbaar geworden. De traditionele categorieën van progressief / reactionair en links / rechts leiden tot blokkering. Daarbij komt nog het groene en het klimaatargument. Hoe kunnen we dat alles nog met elkaar rijmen? De auteur stelt dat we er niet meer kunnen uit geraken zolang we deze dimensies blijven hanteren.
Momenteel staan we op een scharnierpunt in de geschiedenis. De verschijning van het Trumpisme op de politieke scène confronteert ons met een onverwachte nieuwe dimensie. Het is gebaseerd op ontkenning van een aantal dwingende realiteiten en zal ons op geen enkele manier een uitweg bieden. Het is contraproductief en op termijn catastrofaal. Wél stelt het ons voor de opdracht om snel zelf met een nieuw denkkader op de proppen te komen. Hiervoor moeten we dus wel ontsnappen aan de formattering waar we allemaal sinds heel wat jaren het product en slachtoffer van zijn. De auteur doet een poging om ons te onttrekken aan dit “epistemologisch delirium” waarin we ons bevinden. Het alternatieve denkkader moet radicaal nieuw zijn en zich tezelfdertijd inschrijven in de continuïteit.
Daartoe introduceert Latour een nieuw begrip dat een supplementaire dimensie (met weliswaar hoge/hoogste prioriteit) in het interpretatiekader lanceert. Hij geeft er een naam aan, namelijk “het aardse”. Dit element moet voortaan een centrale plaats innemen in ons denken bij analyse van de belangen van de wereld, de mens en de maatschappij. Slechts zo kunnen we de klassieke categorieën - bijvoorbeeld de klassenstrijd - overstijgen en vervangen door wat de auteur noemt “een nieuw klimaatregime”. Jammer genoeg blijkt dit begrip moeilijk definieerbaar. Het aardse reageert niet alleen maar ageert ook en dat kan op erg veel manieren gebeuren. De vraag die zich stelt is of de introductie van dit begrip opnieuw zin en richting kan geven aan het politieke debat en vooral politiek handelen.
Volgens de auteur bestaat deze mogelijkheid wel degelijk. Hiervoor heeft hij een aantal argumenten. Om te beginnen de reeds vermelde onoplosbare blokkade waartoe het huidig referentiekader / denkkader geleid heeft. Dat verplicht ons om buiten de traditionele en sinds lang plat getreden paden te denken. Vervolgens is er het unieke momentum in de geschiedenis (scharniermoment) waarbij het gedrag van Trump een belangrijke rol heeft gespeeld. Europa weet nu zeker dat het er alleen voor staat om ons ergens “te doen landen”. Dat Europa beschikt volgens de auteur hiertoe gelukkig over de nodige troeven. Het is immers niet de eerste keer dat er een totaal nieuwe maatschappij moet worden opgebouwd. Eén Franse revolutie alsook twee Wereldoorlogen hebben bewezen dat het kan.
Op het einde van zijn betoog vraagt de auteur zich terecht af of zijn model wel realistisch genoeg overkomt bij de lezer, of deze zich niet zal afvragen of het wel in de praktijk haalbaar is.
Het lezen en bespreken van dit essay heeft mij hierover niet gerustgesteld. Om te beginnen is het discours niet steeds even rechtlijnig en worden er allerlei omzwervingen en uitweidingen gemaakt. Hiervan is niet steeds duidelijk in welke mate zij bijdragen tot de opbouw en afronding van een coherent betoog. Als denkoefening is het boekje zeker vermeldenswaard, maar dat de politieke elites en/of het volk hiervoor zullen warm lopen lijkt mij weinig waarschijnlijk.
Meer van Dirk De Schrijver
Het lezen en bespreken van dit essay heeft mij hierover niet gerustgesteld. Om te beginnen is het discours niet steeds even rechtlijnig en worden er allerlei omzwervingen en uitweidingen gemaakt. Hiervan is niet steeds duidelijk in welke mate zij bijdragen tot de opbouw en afronding van een coherent betoog. Als denkoefening is het boekje zeker vermeldenswaard, maar dat de politieke elites en/of het volk hiervoor zullen warm lopen lijkt mij weinig waarschijnlijk.
