De inhoud was me inderdaad grotendeels bekend, maar waar ik tot nu toe op de hoofdweg verbleef,  trok de schrijver me moeiteloos mee in kleinere zijstraten. En daarin schuilt nu net  de aantrekkelijkheid van de uitgave. Willaert zet de problemen en uitdagingen van deze tijd op een rij. Maar gaat daarin iets verder. Hij appelleert vlot aan onze solidariteit, hij sommeert de lezer probleemloos om een kritisch bewustzijn te ontwikkelen. Eerst en vooral om de eenvoudige reden dat hij een helder, leesbaar boek op de lezer heeft losgelaten. Meerdere aspecten van prangende problemen worden bevattelijk aan de man gebracht. Omdat het overduidelijk niet zijn bedoeling is te koketteren met ingewikkelde doorwrochte beschouwingen maar simpelweg begrijpelijke mensentaal gebruikt, concrete voorbeelden geeft en met mogelijke oplossingen op de proppen komt. Bovendien blijkt overduidelijk dat de auteur goed geïnformeerd is, hij verraadt voortdurend zijn betrokken belezenheid, toont zijn bezorgde interesse in de oorzaken van het onbehagen in de samenleving en denkt erover na hoe het tij te keren valt. Het zijn, opnieuw, analyses die de tot activisme geneigde lezer niet voor de eerste keer voorgeschoteld krijgt. Tijdens het lezen komt dus onvermijdelijk de bedenking naar boven dat dit het zoveelste boek is over hetzelfde onderwerp. De charme van dit boek echter is niet alleen dat de auteur aandacht heeft besteed aan de stijl, wat belangrijk is, maar tegelijkertijd het onbehagen en het gevaar overtuigend oprecht en geëngageerd uit de doeken doet. Willaert wil niet echt boeken schrijven, Willaert wil helpen. Dus schrijft hij geen moeilijk doorploegbare boeken om indruk te maken. Dominique Willaert wil vooral bekomen dat boeken zoals hij er één schreef overbodig worden. Dat is althans mijn sterk vermoeden. Misschien zie ik het verkeerd of laat ik me een rad voor ogen draaien, maar voor een keer wil de eeuwige twijfelaarster in mij eens meedelen dat ze deze keer tamelijk zeker is van haar groot gelijk.

In zes hoofdstukken schetst Willaert de samenleving die van de regen in de drop lijkt te verzeilen. De oorzaken zijn te vinden in de waanzinnige wedloop van onze wereldeconomie, de radicale aanval van Big Tech op onze democratie, de ontmenselijking van de ander. Het uiterst interessante zesde hoofdstuk belicht de ontmanteling van de publieke sfeer. De Duitse filosoof Habermas definieerde de publieke sfeer als ‘een ruimte waar burgers samenkomen om over zaken van publiek belang te praten en te discussiëren’. Allerlei tendensen, processen en manipulaties leggen een grote druk op het goed functioneren ervan. De auteur pleit ervoor dat zoveel mogelijk mensen er opnieuw voor zorgen aan die publieke sfeer een zo open en democratisch mogelijk karakter te geven. In een zevende hoofdstuk poneert Willaert dat de toekomst van een menselijker beschaving te vinden is in de strijd voor erkenning en waardigheid, het ontmarkten van de samenleving, het herbetoveren van de wereld, het ontwikkelen van een collectieve horizon en het ombuigen van woede.

Die woede en verontwaardiging verbergen een onbehagen. Het terechte (stand-)punt van de nuchtere Willaert is dat door naar elkaar te luisteren men de vaak redelijke motieven achter emotioneel geuit onbehagen leert kennen. Hij wil ook weg van de managementlogica en wijst erop dat we ‘al lang niet meer enkel de goederen en diensten die we echt nodig hebben, zoals voedsel, kledij, materiaal om huizen te bouwen’ produceren. Uiteraard ontbreekt ook het hete hangijzer niet, migratie was er altijd al, ‘ze wordt alleen versneld en verhevigd door oorlogen, conflicten en klimaatveranderingen’. Hij wijst ook op een tegenstelling : ‘Het kapitaal mag vrij en zonder enige beperking de wereld rondreizen, terwijl onze regeringsleiders aan de grenzen kilometerslange hoge hekken optrekken om mensen tegen te houden’. Zelfs geweld is geprivatiseerd: ‘privémilities luidden een nieuw tijdperk in, oorlog en geweld worden voor multinationals en oligarchen veel sneller een optie’.

De auteur stelt dat we het kunnen ombuigen. In de eerste plaats moeten ‘mensen zich bevrijden uit de passieve rol waarin het heersende systeem hen dwingt’ en ‘stilstaan bij onze eigen medeplichtigheid aan de alledaagse vormen van geweld’. De keuze om de planeet en de menselijke beschaving te redden kan alleen door te strijden voor een radicaal andere economische en maatschappelijke orde, dixit Willaert.

De kunst én de grote uitdaging is nu wel om een boek als dit - en als we er één kiezen, laat het dan absoluut dit zijn - te laten lezen door een groep die er veel kan uit leren, als ze tenminste bereid zijn om zich ervoor open te stellen. Die groep - een groeiend deel van de werkende klasse - omschrijft Willaert als degenen die door rechtse en conservatieve regeringen overtuigd worden om tijdens verkiezingen tegen hun eigen belang te stemmen. ‘Door een eigen-volk-eerst-retoriek en een anti-vluchtelingen- en antimoslimbeleid te voeren, hebben traditionele partijen overal in Europa de impact en de macht van extreemrechtse partijen versterkt’. Dat die groep zich een rad voor ogen laat draaien is absoluut zeker, weinigen weten immers dat het net extreemrechts is die zich verzet tegen de invoering van een vermogenswinstbelasting en de verhoging van de minimumlonen. Het gevaar zit ook in het feit dat de reguliere media zich voor de kar laat spannen van politieke actoren en drukkingsgroepen, terwijl ondertussen de polarisering op sociale media volop woekert. Voorwaar geen opbeurend boek. Maar om oplossingen te kunnen zien, moet je de problemen (h)erkennen en weten waar je de angel uit  kunt trekken. Je kan dus beter geïnformeerd zijn dan het niet zijn. Deze uitgave is zonder meer een bundeling van alles waar je als gewone sterveling maar beter op de hoogte van kan zijn. Een goudmijn aan info. Info waar ook de politieke klasse zich mag over bezinnen.

Dit is een nuttig boek dat veel vooralsnog onwetende, nog niet ingelichte lezers verdient. Ik was mis, het moét geklasseerd worden bij: ‘te lezen boeken!’

Sophia De Wolf